مجله مهر: «فارسی وان تعطیل شد» کافی است کمی به عقب برگردیم و دوران سرمایه‌گذاری‌های کلان این شبکه و تبلیغات گسترده‌اش را به یاد بیاوریم. شبکه‌ای که با پخش و دوبله سریال‌های ترکی سعی در جذب مخاطب داشت، حالا از مخاطبان آن به‌شدت کاسته شده و مسئولین شبکه ترجیح داده‌اند آن را برای همیشه تعطیل کنند. موضوع وقتی جالب می‌شود که شبکه یورونیوز و کلمه هم پشت سر آن تعطیل می‌شوند و دلیل تعطیلی همه آن‌ها مشکلات مالی عنوان می‌شود. اما واقعاً دلیل این تعطیلی‌ها چیست و چرا تاریخ انقضای آن‌ها به پایان رسیده است؟
بین سال‌های ۸۹ تا ۹۱ حدود ۱۰ شبکه ماهواره ای سرگرمی و تفریحی و موسیقی آغاز به کار کردند که حتی بعضی از این شبکه‌ها برای پر کردن جدول پخش خود سریال‌های ایرانی را پخش می‌کردند. در این سالها فضای حبابی شکل گرفته بود به این صورت که بعضی کشورها امیدوار شده بودند که در این فضا با یک سرمایه‌گذاری رسانه‌ای به نتیجه موردنظر خود برسند؛ اما پس از یکی دو سال این فضای حبابی شکست و خیلی از مجریان و مدیران این شبکه‌ها یا از کار بیکار می‌شوند یا دچار فسادهای اخلاقی و اقتصادی می‌شوند؛ تا اینکه از سال ۹۲ باقدرت پیدا کردن شبکه‌های مجازی این تریبون کاملاً شکسته شد. ابتدا توضیح کوتاهی درباره این رسانه‌ها می‌دهیم و از «محمد لسانی» کارشناس رسانه از چرایی این شکستها می‌پرسیم.
فارسی وان
شبکه فارسی‌زبان از مرداد سال ۸۸ شروع به کار کرد. این شبکه ماهواره‌ای که دفتر آن در دبی قرار دارد، با دوبله ناشیانه سریال‌های خارجی سعی در جذب مخاطبان فارسی‌زبان داشت. ابتدا به خاطر همین دوبله غیرحرفه‌ای مخاطب را نتوانست به‌خوبی جذب کند؛ اما کم‌کم مخاطب به آن عادت کرد و در سال اول ورودش موفق شد مخاطبانی را با خود همراه کند. رفته‌رفته با هشدارهایی که در جامعه نسبت به این شبکه داده شد و با افزایش آگاهی مردم و همچنین آغاز به کار شبکه های رقیبی مثل جم که کارهایشان از جذابیت و کیفیت بالاتری برخوردار بود، از تعداد مخاطبان آن کاسته شد. فارسی وان به گفته صاحبانش با نشانه گرفتن ارزش‌های اجتماعی به‌خصوص نهاد خانواده شروع به فعالیت کرد و حتی «رابرت مرداک» سرمایه‌گذار این شبکه ماهواره‌ای هدفش را از ساخت و پرداخت چنین شبکه‌ای نفوذ در خانواده‌های ایرانی بیان می‌کند. حالا بعد از حدود هفت سال، این شبکه ماهواره‌ای در آستانه تعطیلی قرار دارد. «سینا ولی‌الله» مجری و تهیه کننده برنامه «چندشنبه با سینا» اعلام کرد که هفته آینده این شبکه تعطیل خواهد شد.
یورونیوز
یورونیوز نام یک شبکه خبری ۲۴ ساعته اروپایی است که زیر نظر کمیسیون ارتباطات اتحادیه اروپا وابسته به «اتحادیه اروپا» فعالیت می‌کند و با زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیولی، پرتغالی، روسی، ترکی و عربی اقدام به پخش برنامه و انعکاس عقاید سردمداران اروپایی می‌کند. ویژگی منحصربه‌فرد برنامه‌های یورونیوز این است که تماماً به صورت اخبار تصویری هستند و بینندگان چهرهٔ هیچ‌یک از مجریان را نمی‌بینند. حالا شبکه یورونیوز تصمیم گرفته است آن طور که بخش فارسی بی‌بی‌سی نوشته «بخش اوکراینی این شبکه را تعطیل و بخش فارسی و عربی را تنها محدود به پخش اینترنتی» کند، که این تصمیم اعتصاب محدود کارکنان این بخش‌ها را نیز در پی داشته است. به نوشته تلویزیون «روسیا الیوم» فعالیت این دو بخش نیز قرار است به علت کمبود بودجه متوقف شود.
شبکه کلمه
این شبکه هم جزو شبکه هایی بود که در ابتدا به عنوان شبکه اهل سنت ایرانیان شروع به کار کرد اما رفته رفته به سمت فرقه وهابیت گرایش پیدا کرد و با هدف اختلاف انداختن بین شیعه وسنی ادامه پیدا کرد. این شبکه هم مثل شبکه های ماهواره‌ای دیگر بعد از مدتی با رسوایی برخی از مجریان و کارشناسانش مواجه شد. این شبکه در حال حاضر به خاطر مشکلات مالی به گفته مسئولان این شبکه تعطیل شده است. ناگفته نماند که احتمالا شما این شبکه را با کلیپ هایی می شناسید که در آن ایرانی ها به کارشناسان این شبکه تماس می گرفتند و نظریات عجیب و غریب آن ها را در قالبی جدی دستمایه شوخی ها و طنزشان قرار می دادند تا جایی که تا مدت این کلیپ ها جزو موارد پر طرفداری بود که بین مردم دست به دست می شد.
وقتی فارسی وان شکست می‌خورد
«محمد لسانی» کارشناس رسانه و مطبوعات، درباره تاریخچه فارسی وان می‌گوید: «شبکه فارسی وان یکی از مجموعه‌های قدرتمند رسانه‌ای است که ذیل شرکت «موبی گروپ» فعالیت می‌کند و موبی گروپ هم تحت قرارداد شرکت «استارت هند» است که صاحب این ساختار هم «رابرت مورداک» است. مسئولان این شبکه حتی چندین سفر به ایران و با مقامات ایران دیدارهایی داشتند و به دنبال این بودند که بتوانند دفاتری را در داخل ایجاد کنند؛ اما هم با آگاهی‌هایی که به مردم داده شد هم هشدارهایی که به مسئولان افغانستان و مسئولین این شبکه‌ها داده شد، عملاً این شبکه با ریزش مخاطب زیادی مواجه شد. همه این شبکه‌ها در برآورد مخاطب خود رقم بالایی ذکر می‌کنند؛ اما در واقع این رقم بالا بیشتر به اوایل فعالیت این شبکه‌ها و ناشناختگی آن‌ها برمی‌گردد. فارسی وان هم در همان اوایل و در دوران ناشناختگی موفق شد، موجی را ایجاد کند و خودش را دارای تریبون و مخاطب بالا نشان دهد که درواقع این‌گونه نبود و آن جذابیت ابتدایی که به خاطر پخش سریال بود، در همان سال اول شکسته شد.»
ساخت زیرسازهای اجتماعی به‌جای فعالیت رسانه‌ای
آقای لسانی معتقد است سرمایه‌گذاران شبکه‌هایی مثل فارسی وان دیگر شبکه های ماهواره ای در سال‌های اخیر به‌جای سرمایه‌گذاری در رسانه به ساخت زیرساز اجتماعی می‌پردازند. «به نظر می‌رسد موبی گروپ حالا به‌جای کار رسانه‌ای دارد زیرسازی اجتماعی می‌کند. برای مثال الآن در افغانستان لیگ فوتبال برگزار می‌کند. من به سخنرانی «سعد محسنی» و «جاهد حسینی» در یکی از اندیشکده‌های آمریکا اشاره می‌کنم. در این سخنرانی مشخصاً گفته‌اند ما برای تغییر ارزش‌های اجتماعی سرمایه‌گذاری می‌کنیم. برای کارشان مثال‌هایی هم زده‌اند مثلاً می‌گویند شبکه رادیویی و تلویزیونی در افغانستان به زبان پشتو راه انداخته‌ایم که برای اولین بار مرد و زن در آن بگوبخند می‌کنند! و این را به‌عنوان یک انقلاب ارزشی عنوان کردند. به نظر می‌رسد حالا که رسانه‌شان سقوط کرده است، بخواهند از شبکه‌های شناخته‌شده داخلی حمایت کنند و سرمایه‌شان را به آن سمت سوق دهند. یعنی کم‌کم به دنبال تأثیرگذاری غیرمستقیم در ایران بروند و عملاً دور تأثیرگذاری مستقیم و رسانه‌ای در ایران خط بکشد.»
چرا این شبکه‌ها دچار مشکلات مالی شده‌اند؟
این کارشناس رسانه درباره مشکلات مالی این شبکه‌های ماهواره‌ای هم می‌گوید: «دو تا مسئله در مشکلات مالی این شبکه‌ها دخیل است. دلیل اول قدرت گرفتن دولت‌های ملی‌گرا در جهان است. از ترامپ در آمریکا گرفته تا انگلستان تا فرانسه ،عملاً دولت‌های ملی‌گرا در حال روی کار آمدن هستند و بیشتر به مشکلات داخلی خود می‌پردازند. برای همین مثل گذشته نمی‌توانند روی رسانه‌های بین‌الملل سرمایه‌گذاری کنند. مثلاً روسیه امسال دو سه تا از خبرگزاری‌هایش را تعطیل و برخی را تعدیل کرد. مسئله بعدی هم به غول‌های رسانه‌ای برمی‌گردد. رسوایی اخلاقی و امنیتی این غول‌های رسانه‌های باعث شده که فشار اجتماعی بر آن‌ها بیشتر شود. مثلاً قضیه شنود مقامات انگلیسی توسط مجله مورداک او را به خبر بزرگ رسانه‌های جهان تبدیل کرد. این رسوایی‌ها باعث شد که سهام خیلی از رسانه‌ها افت پیدا کند و واگذار شوند و نتواند مثل قبل فعالیت کنند.»