روزنامه آرمان؛ آمنه اسفندیاری: خداوند کریم در سوره حجرات، جامعه اسلامی را ملزم می سازد که سه اصل اخلاقی را به عنوان حق لازم- که از لوازم و آثار اخوت اسلامی و برادری دینی است- نسبت به یکدیگر رعایت نمایند؛ ۱.بدگمانی و بد بینی نسبت به مسلمانان ممنوع است. ۲.یک فرد مسلمان نباید در امور مردم کنجکاوی کند. ۳.غیبت و بدگویی پشت سر مسلمان حرام است. اکنون نخستین موضوع یعنی «بدگمانی» مورد بحث ماست.
بدبینی یک حالت روانی منفی است که شخصیت و احترام و تقوا و پاکی افراد در فضای فکر و قضاوت دارنده آن، لطمه می بیند. افراد بدبین از میان هزاران نقاط روشن و جلوه های خوب زندگی مردم، فقط به نقطه های مبهم و تاریک و تیره زندگی آنان، متوجه می گردند. همه ما می دانیم که جان و مال و آبروی مسلمان محترم و هرگونه تعدی به آن حرام است و هیچ فرد مسلمانی، نباید بی جهت در درون خود، به حریم شخصیت و پاکی مسلمانی با بدبینی و بدگمانی و داوری بد، تجاوز نماید. از این نظر، اسلام هرگونه بدگمانی و بدبینی را که منجر به لکه دار ساختن شخصیت کسی در محیط فکر و پندار می شود، تحریم نموده و دستور داده است که جامعه باایمان از هرگونه سوءظن نسبت به همدیگر بپرهیزند.
ضررهای بدبینی
۱.نخستین نتیجه بدگمانی، به خود انسان برمی‌گردد؛ از آنجا که افراد بدگمان نمی توانند اعمال دیگران را خالی از غرض و آلودگی تصور نمایند، همواره در رنج روحی و درد روانی سختی بسر می برند و سوز و گداز خیال و پندار، همواره آنان را شکنجه می دهد.۲.بدبینی، رشته الفت و دوستی را از هم می گسلد و بر اثر گمان بدی که انسان به دیگران دارد، همواره آنها را خیانتکار و در میدان دوستی، ناپایدار می پندارد، ناچار می شود که همه گونه روابط خود را با آنها قطع کند؛ ازاین رو پیشوایان ما فرموده اند: بدگمانی بر هرکس که غلبه کند، هر نوع صلح و صفایی را که میان او و دوستان وی برقرار است، از بین می برد.۳.افراد بدبین همیشه منزوی و گوشه گیرند، و بر اثر رعب و ترسی که از مردم دارند، هرگز نمی توانند با کسی انس بگیرند؛ ازاین رو در روایات، آمده است که: افراد بدبین از همه مردم وحشت دارند.
توجه به دو نکته ضروری
۱. اگرچه لازم است انسان نهایت تلاش خود را انجام دهد تا در معرض بدگمانی و سوء ظن دیگران قرار نگیرد. با این وجود، ممکن است که یک فرد به دلیل موقعیت اجتماعی، مالی یا شغلی خاصی که دارد، هر چند که انسان پاکی باشد، مورد بدگمانی یا حسادت دیگران قرار گرفته و متهم به گناه شود و مورد آزار و اذیت آنان واقع شود.کسی که دچار این تهمت ها شده، باید بداند که وظیفه او راضی نگه داشتن خدا است نه دیگران؛ زیرا آن کسی که حسابرسی اعمال انسان ها را برعهده دارد و پاداش و جزای آن را خواهد داد، خدا است نه دوستان و اطرافیان یا همکاران؛ از این رو، نباید زیاد نگران باشد و برای حرف دیگران، خود را آزار دهد، بلکه باید بر خدا توکل کند و چشم امید به رحمت و پاداش های بزرگ او داشته باشد.
۲. اما کسانی که بدون دلیل به دیگران بدگمان شده و به مؤمنان تهمت می زنند، باید بدانند که دچار گناه بزرگی شده و باید به سرعت از گناه خود توبه کرده و از کسی که به او تهمت زده اند، حلالیت بطلبند. تهمت به دیگران، از گناهان کبیره محسوب می شود که می تواند آخرت انسان را تباه کند و عذابی بزرگ برای تهمت زننده مهیا سازد. خداوند در قرآن درباره بدگمانی چنین فرموده است: «إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»؛[۱] برخی از بدگمانی ها، گناه محسوب می شود. حال وقتی که گمان بد نسبت به دیگران، گناه محسوب می شود، اگر کسی این بدگمانی را به زبان جاری کند و به دیگران منتقل کند که به آن تهمت و افتراء گفته می شود، چه گناه بزرگی محسوب خواهد شد؟ از این رو در روایات، موضع سختی در مقابل این کار زشت گرفته شده است. امام صادق (ع) می فرماید: «هر کس به برادر مؤمنش تهمت بزند، همان گونه که نمک در آب حل می شود، ایمان در قلب او از بین خواهد رفت.» [۲]