روزنامه آرمان: ماه آخر تابستان، ماه تکاپو برای خرید دفتر و مداد و لوازم التحریر مدرسه است. مصرف لوازم التحریر همگامی شدیدی با صنعت چوب و کاغذ دارند که امروز با یکی از مشکلات اقتصادی و محیط زیستی مواجه شده اند. تامین چوب و کاغذ به دلیل آنکه به منابع طبیعی صدمه وارد می‌کند باید از طریق واردات صورت گیرد. واردات از کشورهایی مانند روسیه و چین شاید بتواند جنگل‌هایمان را از نابودی نجات دهد. آمار ها نشان می‌دهد، میزان جنگل هایمان طی ۱۰ سال گذشته از ۱۸ میلیون هکتار به ۱۱ میلیون هکتار رسیده که این آمار بسیار نگران کننده است.

ایران یکی از کشورهایی است که با کمبود چوب مواجه است و شاید دیگر نتواند کاغذی تولید کند و مجبور است از دیگر کشورها چوب وارد کند. وضعیت تولید کاغذ در کشور همانند سایر حوزه‌های تولید راکد است و وضعیت کاغذ بسته‌بندی یا همان کاغذ صنعتی در ایران به گونه‌ای محدود شده که بازار کاغذ بسته‌بندی در ایران در شرایط بحرانی قرار دارد. به دلیل نبود نقدینگی لازم در بازار کاغذ، شرایط برگشت سرمایه در بخش تولید کاغذ بسیار طولانی شده است. جنگل‌ها اصلی‌ترین منابع طبیعی زمین هستند که هوا را تصفیه می‌کنند و آنها را به عنوان ریه‌های زمین می‌شناسیم که البته پس از سال ۱۳۴۱ ما به جنگل هایمان لقب طلای سبز دادیم. مساحت جنگل‌هاي جهان حدود چهار ميليارد هكتار است كه ۲۹ درصد سطح خشكي‌ها را مي‌پوشاند. دو سوم جنگل‌هاي جهان در نيمكره‌شمالی و يك سوم آن در نيمكره جنوبي قرار دارد. از این مقدار ۱۰ کشور جهان شامل روسیه، استرالیا، برزیل، کنگو، کانادا، اندونزی، آمریکا، پرو، هند و چین ۷۵ درصد کل جنگل‌های جهان را در اختیار دارند. سال ۱۳۴۳ دفتر فنی مهندسی منابع طبیعی ایران آمار رسمی مساحت جنگل‌های کشور را ۱۸ میلیون هکتار نشان داده و بر اساس آخرین آمار سازمان فائو مساحت جنگل هایمان از ۱۸ میلیون هکتار به ۱۱ میلیون هکتار رسیده است. این در حالی است که بسیاری از این جنگل‌هایی که اعلام می‌شود، بر اساس تعریف جهانی جنگل محسوب نمی‌شود. آن‌گونه که فائو اعلام کرده است جنگل به نقاطی گفته می‌شود که تاج پوشش بالای ۱۰ درصد، توده جنگلی بیش از نیم هکتار و درختان و درختچه‌هایی بلندتر از پنج متر داشته باشد؛ در حالی که بر اساس تعریف، ایران وجود تاج پوششی پنج درصد به بالا را کافی می‌داند، و بر این اساس صاحب حدود ۱۴ میلیون هکتار جنگل است. شاید اگر تعداد جنگل‌ها را در نظر بگیریم تنها سه میلیون از ۱۱ میلیون هکتار قابل بهره‌برداری باشند. البته آمارها و تعاریف متفاوت است و برای بررسی این مناطق باید میانگین آنها را مد نظر داشته باشیم. سطح جنگل‌های ایران به شدت در حال پایین آمدن است. بر اساس آمار سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) سالانه ۳/۷ میلیون هکتار جنگل از بین می‌رود. امروزه جنگل‌زدایی و تولید چوب و کاغذ در تمام کشورها رخ می‌دهد که بیشتر آنها به جنگل‌های مناطق گرمسیری مربوط می‌شود. ناسا پیش‌بینی کرده است که اگر جنگل‌زدایی با همین روند ادامه پیدا کند، تا کمتر از ۱۰۰ سال دیگر تمامی جنگل‌های کره زمین از بین خواهد رفت. در ایران نیز بر اساس آمارها طی سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، بیش از ۵/۱ میلیون متر مکعب چوب از جنگل‌های شمال ایران برداشت شده است. بیشتر جنگل‌زدایی‌ها در ایران برای استفاده از چوب، اوراق چوب و کاغذ بوده است. باید در نظر داشته باشیم که جنگل‌ها مزرعه تولید چوب نیستند. البته نمی‌توان صنعت چوب کشور را نادیده گرفت و چوب باید از جایی تامین شود. باتوجه به اینکه ایران یک کشور گرم و خشک محسوب می‌شود و دارای جنگل‌های زیادی نیست، می‌توانیم بگوییم واردات چوب بهترین گزینه برای فرار از بحران جنگل‌زدایی است.

واردات چوب به منزله واردات آب است!

به طور کلی تنها منابع تولید چوب در کشور، جنگل‌های شمال بوده که بدون شک محدود هستند و صنعتگران به ناچار با واردات چوب باید خود را بی‌نیاز کنند. امروز در صنایع چوب و کاغذ کشورمان صنایع با کمبود سه میلیون مترمکعب فراورده چوبی روبه‌رو هستند که رفع این مشکل نیازمند بهره‌گیری از روش‌های دیگر برای جبران این کمبود بوده تا صنایع وابسته با بحران و ورشکستگی مواجه نشوند. در ابتدا باید گفت کاغذ به‌عنوان یک کالای فرهنگی و به‌عنوان نماد توسعه‌یافتگی به خودی خود دارای اهمیت فراوانی است. سرانه مصرف کاغذ در اروپا ۵۵، در آمریکا ۱۵۰ و در کشوری مانند فنلاند ۲۰۰ کیلوگرم است، اما این رقم در ایران به ۲۰ تا ۲۲ کیلوگرم رسیده که شامل انواع کاغذ مقوا و دستمال کاغذی می‌شود. در حال حاضر درمجموع میزان تولید کاغذ در ایران سالانه حدود ۷۰۰هزار تن است که از این رقم بین ۹۰ تا ۱۰۰هزار تن به کاغذ روزنامه، ۳۵۰هزار تن به چاپ و نشر، گرافیت، فلوتینگ، تسلاینر و ۳۰۰هزار تن نیز به سایر بخش‌ها اختصاص دارد. کشور ما از لحاظ تولید کاغذ سبقه تاریخی دارد و براساس آنچه در تاریخ آمده ایران بعد از چین دومین کشوری است که به تولید کاغذ اقدام کرده است. در ایران با کمبود کاغذ روزنامه و تحریر و بعضا کاغذ صنعتی مواجه هستیم و در این زمینه نیاز به واردات داریم. صنایع چوب و کاغذ مازندران که درحال حاضر بزرگ‌ترین تولید‌کننده کاغذ در خاورمیانه است بخشی از نیازهای داخلی را تامین می‌کند، اما نمی‌توانیم تمام نیازهای خود را از ظرفیت‌های داخلی کم و ناچیز خود تامین کنیم. به گزارش مهر، معاون وزیر جهاد کشاورزی در مورد تاثیر واردات کاغذ بر منابع طبیعی کشور نیز گفت: ما با کمبود شدید چوب و کاغذ در کشور مواجه هستیم. از حدود ۵/۶ میلیون متر مکعب نیاز صنایع در زمینه چوب و کاغذ، حدود سه میلیون متر مکعب در داخل تامین و بیش از سه میلیون متر مکعب آن از خارج وارد می‌شود که این واردات در قالب چوب، کاغذ و برخی فراورده‌‎های چوب است. در این راستا ما واردات چوب را تسهیل کردیم و تعرفه‌ها را به صفر رساندیم. خداکرم جلالی افزود: نظر ما این است که با توجه به محدودیت‌های موجود، واردات چوب و فراورده‌های چوبی تسهیل یابد که فشاری بر منابع داخلی وارد نشود، با اینکه در این راستا بحث توسعه زراعت چوب را نیز انجام می‌دهیم و امسال دو هزار هکتار بر سطحی که داشتیم، افزوده شده است. رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان اینکه به دلیل مسائل کم‌آبی و خشکسالی باید کشت فرا سرزمینی این محصول شروع شود، تصریح کرد: واردات هر مترمکعب چوب به منزله واردات هزار مترمکعب آب مجازی است، بنابراین به دلیل خشکسالی‌ها می‌توان بخشی از چوب مورد نیاز را از طریق واردات تامین کرد.

صنایع چوب در حال ورشکستگی

امروزه چوب و مواد سلولزی، جزو لاینفک زندگی بشر شده‌اند. از سوی دیگر فعالیت‌های صنایع مرتبط با جنگل و یا چوب و کاغذ از پر اشتغال‌ترین فعالیت‌های تولیدی است. از این‌رو چوب و منابع تولیدی آن در اقتصاد و توسعه نقش بسزایی دارند. هنوز هم میزان مصرف چوب و کاغذ در کشورهای غنی و توسعه‌یافته، از ممالک در حال توسعه به مراتب بیشتر است. به عنوان مثال، مصرف سرانه چوب در ایران ۱۴/۰ متر مکعب بوده، اما در جهان سوم حدود ۴/۰ و در اروپای شمالی حدود یک متر مکعب است. به منظور بررسي، ارزیابی و رتبه‌بندی چالش های موجود در صنایع چوب و کاغذ کشور، بايد چالش‌ها را به‌طور صحيح شناسايي کرد تا درنهايت بتوان این چالش ها را مقايسه و تحليل كرد. یکی از شروط لازم جهت کارآمدسازی فرایندهای تصميم‌گيري، استفاده از یک روش‌ علمي مناسب است. چالش‌های صنعت چوب نبود مواد اولیه تولید و مدیریت درست برای حفظ منابع طبیعی جنگل‌هاست. کمبود ماده اولیه مهم‌‏ترین معضلی است که صنعت چوب کشور را تحت تاثیر قرار می‌‏دهد. کمبود مواد اولیه موجب افزایش قیمت داخلی تا دو برابر قیمت جهانی شده است. به طور معمول دولت‌‏ها در برخورد با این مشکل، با واردات مواد اولیه، قیمت ماده اولیه را کاهش می‌‏دهند. اگر واردات چوب را افزایش ندهیم، امکان اینکه صنایع چوب و کاغذ کشورمان ورشکست شوند، وجود دارد.