با اینکه مصرف کودهای شیمیایی در سال گذشته تا حدود ۲۰ درصد کاهش داشته است، همچنان میزان مصرف این نهاده کشاورزی در سطح اراضی قابل کشت در ایران رقم بالایی را در بر می گیرد.
روزنامه آرمان: کشاورزی از جمله حوزه هایی است که بنا بر سابقه تاریخی، نقش بسیار تعیین کننده ای در زیست و بقای بشر ایفا می کند. کسب محصول در این بخش، نیازمند تلاش پیگیر و استفاده از تکنیک و دانش مدرن است. اما در این میان، دفع آفات کشاورزی طی یک دهه گذشته، خود به یکی از معضلات اساسی در بخش کشاورزی تبدیل شده است، تا آنجا که حتی در مواردی خود سموم و کودهای کشاورزی، تاثیرات خطرناکی بر سلامت غذایی مصرف کننده ها بر جای می گذارند؛ اتفاقی که مزایا و محذورات استفاده از سموم و کودهای کشاورزی را زیر سوال برده است.
با اینکه مصرف کودهای شیمیایی در سال گذشته تا حدود ۲۰ درصد کاهش داشته است، همچنان میزان مصرف این نهاده کشاورزی در سطح اراضی قابل کشت در ایران رقم بالایی را در بر می گیرد. به عبارت دیگر، در سال ۹۴ همچنان بالغ بر چهار میلیون تن انواع کود شیمیایی در پرورش محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که بنا به گفته رئیس سازمان حفظ نباتات کشور، سال گذشته بالغ بر ۲۱ هزار تن انواع سموم شیمیایی در مزارع کشور مورد استفاده قرار گرفته است. هر چند بنا بر اظهارات محمدعلی باغستانی میبدی میزان مصرف سم در تولید محصولات کشاورزی طی ۲۰ سال اخیر یک سوم کاهش یافته است، اما با توجه به میزان بالای آلودگی برخی از محصولات کشاورزی ایران، به نظر می رسد همین میزان از مصرف هم نرخ بسیار بالایی است. سال گذشته همین مقام مسئول عنوان کرد:« خیار با سه درصد آلودگی، پرمخاطره‌ترین محصول کشاورزی کشور است.» باغستانی میبدی گفت:« میزان آلودگی برنج از نظر بالا بودن میزان باقیمانده سموم، نیترات و فلزات سنگین حدود ۷/۲ درصد است.»
سموم هندی، کودهای چینی
تا سال های میانی دهه ۸۰ به دلیل برقراری مراودات سیاسی و اقتصادی ایران با اغلب کشورهای توسعه یافته، معمولا در موضوع تخصیص نهاده‌های کشاورزی به کشاورزان، مشکلی ایجاد نشده بود و به همین دلیل، بیشتر سموم و کودهای شیمیایی مورد استفاده کشاورزان ایرانی از کشورهایی که خود دارای کشاورزی پیشرفته بودند تامین می شد. کیفیت و قابلیت این نهاده‌ها به قدری بود که به طور نمونه در رابطه با باغات پسته، یک بار سم‌پاشی درخت در زمان «گل دهی» بسیاری از آفات را دفع می کرد. همچنین نوبت های کودهی شیمیایی برای این محصول نیز محدود به دو نوبت و منحصر به دو نوع کود می شد. با شروع تحریم‌ها و با سخت شدن شرایط بین‌المللی ایران، ورود این نوع نهاده‌های کشاورزی به ایران متوقف شد و در نتیجه نهاده‌های چینی و در مواردی هندی جایگزین آنها شدند. باغستانی میبدی، رئیس سازمان حفظ نباتات کشور سال گذشته گفته بود:«به دلیل مسائل ناشی از تحریم‌های غرب ۹۰ درصد سموم وارد شده به کشور به صورت سموم آماده مصرف یا ماده تکنیکال سم از مبدا هند و چین تامین می‌شود.»
یارانه سرطان
سال ۱۳۸۹ بالغ بر ۸۰۰ میلیارد تومان یارانه برای کودها و سموم شیمیایی توسط دولت سابق پرداخت شد؛ کودهایی که بنا بر گفته کارشناسان حاوی نیترات وکادمیوم بوده و به شدت سرطان زا هستند. همان زمان محمد جعفرملکوتی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، ضمن هشدار در مورد استفاده بیش از حد از سموم و کودهای شیمایی در بخش کشاورزی ایران گفته بود:«سالانه حدود ۵/۵ میلیون تن کود در بخش کشاورزی ما استفاده می شود که ۸۷ درصد آن را کودهای اوره و فسفره تشکیل می دهد؛ استفاده زیاد ازاین کودها به دلیل داشتن کادمیوم ونیترات، باعث سرطان می شود.» غیر از این، استفاده بخش کشاورزی ایران هم از سموم دفع آفات بسیار بالا است. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات که در سال ۹۱ به مجلس ارائه شد، ترکیب سموم استفاده شده در بخش کشاورزی در آن سال به این شرح بود: ۸درصد مربوط به گروه پرخطر و پر‌مصرف، ۲۷درصدمربوط به گروه با خطر متوسط و ۶۵ درصد مربوط به گروه کم‌خطر می شده است. با این همه، در همان دوره محمد دهقان، نماینده مجلس نهم، اعلام کرده بود:« عامل یک سوم سرطان ها مربوط به باقیمانده سموم و کودهای شیمیایی است.» یک سال بعد، قائم مقام دانشکده علوم پزشکی بقیه‌ا... اعلام کرد: «سرانه مصرف هر فرد در کشور از سمومی که برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می شود ۴۰۰ گرم است.» دکتر بهزاد عین ا...ی همچنین تایید کرد: «۹۰ درصد سرطان های گوارشی در مناطقی از کشور قرار دارد که ۵۰ درصد کودهای شیمیایی در آنجا مصرف می شود»؛ موردی که در سال ۸۹ تنها در استان کرمان، عامل اول ابتلا به سرطان گوارشی بوده است. در آن سال مدیرکل حوزه اجتماعی استانداری کرمان اعلام کرد:« سرطان های دستگاه گوارش در استان کرمان رو به افزایش دارد که بخش زیادی از آن می تواند به استفاده از سموم و آفت کش ها در محصولات کشاورزی ارتباط داشته باشد.»
نهاده‌های قاچاق
طی سال های گذشته، متاثر از دو عامل، استفاده از انواع سموم و کودهای شیمیایی قاچاق و بی کیفیت در کشور رو به افزایش گذاشته است. نخست آنکه تعاونی‌های کشاورزی روستایی به دلیل محدودیتی که در تامین نهاده‌های کشاورزی داشته اند، اغلب نمی توانستند بیش از سهمیه تعیین شده به کشاورزان کود یا سم با کیفیت ارائه دهند. از سوی دیگر، توان تولیدی داخلی هم آنچنان نبود که بتواند سالانه بیش از یک میلون تن کود شیمیایی تولید کند؛ ضمن آنکه این کودهای تولیدی نیز محدود به نوع خاصی بوده و نمی توانستند تمام تقاضا و نیاز کشاورزان را برآورده کنند. در نتیجه، اغلب کشاورزان برای تامین نیازهای خود به بازار های موازی مراجعه کرده و اغلب هم کود و سم قاچاق و بی کیفیت را خریداری و مصرف می کرده‌اند. از سوی دیگر، به دلیل اینکه کیفیت این نهاده‌ها مطلوب نبوده، دفعات استفاده از آنها بیشتر شده و همین موضوع باعث شده تا سرانه مصرف کود و سم‌های قاچاق در کشور رو به افزایش بگذارد. عامل دوم به قیمت ارزان و وفور سموم و کودهای قاچاق در کشور مربوط می شود. این نهاده‌های بی کیفیت و مضر، به دلیل آنکه ارزان بوده اند، طی این سال ها به میزان زیادی مورد استفاده واقع شده‌اند و نه تنها تاثیری بر دفع آفات مضر نداشته اند، بلکه آنها را نیز در برابر حتی سموم با کیفیت، مقاوم کرده اند. بدتر آنکه خود به عامل سرطان و مشکلات بسیار دیگری در بخش کشاورزی ایران تبدیل شده اند.
حمایت از نهاده‌های داخلی
تیر سال گذشته بود که مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی وزارت جهادکشاورزی، در رابطه با وضعیت تولید و توزیع انواع کودهای بخش کشاورزی گفته بود: «با توجه به اینکه کودهای آلی و زیستی و میکروبی وارد برنامه شده، مصرف کودهای شیمیایی به مراتب کمتر خواهد شد.» علیرضا ولی با بیان اینکه حمایت از تولیدکنندگان برای تامین کودهای پایه از جمله ازته، فسفاته و پتاسه در برنامه شرکت است، عنوان کرده بود:« در سال ۹۳، ۳ گروه کودی مشتمل بر ۵ نوع کود شیمیایی تامین و تدارک دیده شد، درحالی که در سال ۹۴، تولید ۷ گروه کودی مشتمل بر ۲۶ نوع کود را در دستور کار داریم.» او در عین حال درباره وجود کودهای قاچاق در بازار به کشاورزان توصیه کرده بود:« کود شیمیایی مورد نیاز خود را از شبکه های توزیع شرکت خدمات حمایتی کشاورزی تامین کنند.» بر همین اساس بود که خرداد امسال، نیروی انتظامی هم به موضوع نهاده‌های کشاورزی قاچاق ورود پیدا کرد و خبر داد:« هرگونه خرید و فروش کودهای شیمیایی خارج از شبکه نظارت و توزیع دولتی ممنوع و از مصادیق قاچاق است.» سرهنگ جواد صفایی در گفت‌وگو با مهر با اعلام این خبر اظهار کرد:« با توجه به اینکه نظام توزیع و فروش کودهای شیمیایی تحت نظارت دولت انجام می شود و در این خصوص به کشاورزان یارانه هایی نیز اختصاص یافته است عده ای سودجو از این موضوع سوءاستفاده‌هایی می‌کنند.» سرهنگ صفایی هشدار داد:«خارج کردن کودهای شیمیایی از مسیرهای قانونی توزیع، خرید و فروش و یا تولید آنها با مشخصات جعلی ممنوع است.»