مهم‌ترین شاخص‌های نیروی کار عبارتند از: نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری و نسبت اشتغال که این شاخص‌ها معرف وضعیت نیروی کار جامعه هستند. برای بررسی وضعیت نیروی کار فارغ‌التحصیلان، در ادامه روند این شاخص‌ها برای فارغ‌التحصیلان و کل افراد جامعه (ملی) طی سال‌های 1384 تا 1392مقایسه می‌شوند. در سال ١٣٨۴ تعداد فارغ‌­‌التحصیلان 3.635.799 نفر بوده است که با افزایش نزدیک دو برابری به 7.129.684 نفر در سال ١٣٩٢ رسیده است. این در حالی است که طی سال‌­‌های مورد بررسی، جمعیت ایران رشد قابل توجهی نداشته است و این بیانگر افزایش سهم جمعیت دارای تحصیلات عالی طی سال‌­‌های مورد بررسی در جامعه است. طی سال‌­‌های مورد بررسی، تعداد شاغلان فارغ‌­‌التحصیل، با افزایش حدود 5/ 1برابری از 2.563.658 نفر به 3.801.853 نفر رسیده است، در حالی که رشد فارغ‌­‌التحصیلان بیکار با افزایش 1/ 2 برابری از 420.903 نفر به 880.633نفر رسیده است. در این دوره بیشترین میزان رشد را در غیرفعالان فارغ‌­‌التحصیل با افزایش 8/ 3برابری، از 652.239 نفر به 2.447.197 نفر شاهد هستیم. این نسبت به ترتیب در مردان و زنان 4/ 3 و 9/ 3 است. بازتاب این موضوع در شاخص‌­‌های نیروی کار نیز مشاهده می‌­‌شود. طی سال‌­‌های ١٣٨۴ تا ١٣٩٢ نرخ مشارکت فارغ‌­‌التحصیلان از 1/ 82 درصد به 7/ 65 درصد و نسبت اشتغال آنان از 5/ 70 درصد به 3/ 53 درصد کاهش یافته است و بالعکس طی این سال‌­‌ها شاهد افزایش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان از 1/ 14 درصد به 8/ 18 درصد هستیم.

 

این آمار حاکی از ناتوان‌­‌تر شدن بازار کار در جذب فارغ‌­‌التحصیلان خصوصا در مورد زنان طی سال‌­‌های مورد بررسی است؛ به‌طوری که نرخ مشارکت مردان فارغ‌­‌التحصیل طی این سال‌ها از 3/ 90درصد به 2/ 81 درصد و نرخ مشارکت زنان فارغ‌التحصیل با شدت بیشتری از ٧٠ درصد به 8/ 47 درصد کاهش یافته است. همین روند را در نسبت اشتغال نیز شاهد هستیم؛ به‌طوری که نسبت اشتغال مردان فارغ‌­‌التحصیل در سال ١٣٨۴، ٨٢ درصد بوده است و در سال ١٣٩٢ به 9/ 70 درصد کاهش یافته است. این شاخص برای زنان در سال‌­‌های ١٣٨۴ و ١٣٩٢ به ترتیب 5/ 35 و 1/ 33 بوده است. نرخ بیکاری مردان فارغ‌­‌التحصیل طی این سال‌­‌‌ها از 1/ 9 درصد به 7/ 12 درصد افزایش یافته است. این نرخ با شدت بیشتری در زنان فارغ‌­‌التحصیل از 5/ 23 درصد به 7/ 30 درصد افزایش یافته است.

 

بررسی مدرک تحصیلی فارغ‌­‌التحصیلان نشان می‌دهد جمعیت فارغ‌­‌التحصیلان با مدرك «لیسانس» بیش‌­‌ترین سهم را در بین جمعیت فارغ‌­‌التحصیلان به خود اختصاص داده است، در رتبه‌­‌های بعدی مدرك «فوق دیپلم» و «فوق لیسانس و دکتری» قرار دارند. این وضعیت در بین زنان و مردان و در همه‌­‌ رده‌­‌های وضع فعالیت (شاغل، بیكار و غیرفعال( مشاهده می‌شود. همچنین نتایج نشان می‌­‌دهد طی سال‌­‌های ١٣٨۴ تا ١٣٩٢ مدرک تحصیلی فارغ‌­‌التحصیلان بالاتر رفته است. مطابق با نتایج به دست آمده، مردان فارغ‌التحصیل شاغل با مدرك «فوق دیپلم»، «لیسانس » و «فوق لیسانس و دکتری» در سال 1392 در مقایسه با سال ١٣٨۴ به ترتیب 1/ 3، 1/ 6 و 1/ 7 برابر شده‌­‌اند؛ به‌طوری که جمعیت نامبرده با مدرك «فوق دیپلم»، «لیسانس» و «فوق لیسانس و دکترا» به ترتیب از 563.848، 983.471 و 227.437 نفر در سال ١٣٨۴به 720.129، 1.607.037و 387/ 239 نفر در سال ١٣٩٢ افزایش یافته است. بررسی توزیع زنان فارغ‌­‌التحصیل شاغل نیز حاكی از افزایش 4/ 2 و 5/ 1 برابری زنان فارغ‌التحصیل شاغل با مدرك تحصیلی «فوق لیسانس و دکتری» و «لیسانس» در سال ١٣٩٢ نسبت به سال ١٣٨۴ است. این در حالی است كه جمعیت زنان فارغ‌­‌التحصیل شاغل با مدرك «فوق دیپلم» از 233.995نفر در سال ١٣٨۴ به 209.512 نفر در سال ١٣٩٢ كاهش یافته است.

 

همان‌گونه که اشاره شد از سال 1384 تا 1392 جمعیت بیکار فارغ‌­‌التحصیل دو برابر شده است. به‌طور متوسط حدود 70 درصد مردان و حدود ۸۰ درصد زنان فارغ‌التحصیل بیکار قبلا در بخش خدمات شاغل بوده‌­‌اند. براساس نتایج نمودار 3، بیشترین تعداد بیکار در هر دو جنس به بیکاران دارای تحصیلات لیسانس اختصاص می‌یابد که طی سال‌های مورد بررسی روند افزایشی نیز داشته است. براساس نتایج نمودار 4، طی سال‌­‌های مورد بررسی جمعیت مردان غیرفعال فارغ‌التحصیل دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس و دکترا، لیسانس و فوق دیپلم به ترتیب ۵/ ۳، ۸/ ۳ و ۹/ ۲ برابر شده است. ارقام متناظر برای جمعیت زنان غیرفعال فارغ‌التحصیل دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس و دکترا، لیسانس و فوق دیپلم به ترتیب ۴/ ۵، ۳/ ۴ و۲/ ۳ برابر است.