جام جم: زمزمه اجرای روش ارزشیابی توصیفی چند سالی است زیر دندان نظام آموزشی است آن هم در شرایطی که عده‌ای آن را خام و نسنجیده می‌دانند و عده‌ای هم پخته و بجا. حالا این طرح ِمانده میان خامی و پختگی، قرار است از دوره ابتدایی پا فرا بگذارد و به سمت دوره متوسطه خیز بردارد که اگر چنین شود جایگاه نمره در این مقطع تحصیلی نیز همانند دوره ابتدایی متزلزل می‌شود و توصیف به جای اعداد می‌نشیند.

البته جانشینی توصیف برای نمره در دوره متوسطه فعلا در حد طرح است و ردپای آن از یک سو در میان اظهارات روز گذشته معاون متوسطه وزیر دیده می شود و از سوی دیگر در متن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.

بند 19 این سند درباره استقرار نظام ارزشیابی و تضمین کیفیت در تعلیم و تربیت رسمی حرف می زند و درباره ارزشیابی ها در هر مقطع تحصیلی راهکار می دهد.

طبق این بند، ارزشیابی ها در دوره ابتدایی باید فرآیند محور باشد، یعنی همان روشی که هم اکنون اعمال می شود و عامه مردم آن را به ارزشیابی توصیفی می شناسند.

در عین حال ارزشیابی ها در بقیه پایه های تحصیلی باید رویکرد تلفیقی داشته باشد یعنی ترکیبی باشد از رویکرد های فرآیند محور و نتیجه محور.

در واقع تکلیفی که سند تحول بر دوش آموزش و پرورش گذاشته، وارد کردن نظام ارزشیابی توصیفی یا همان رویکرد فرآیند محور به مقطع متوسطه است تا ارزشیابی ها در این مقطع، تلفیقی باشد از نمره و توصیف.

البته این موضوعی است که سند تحول درباره آن کلی گویی کرده و فقط راه مطلوب را به مجریان نشان داده، اما این که این بخش از خواسته طراحان سند در اجرا چه شکل و شمایلی پیدا می کند به برنامه ای عملی نیاز دارد که فعلا در حال چکش کاری است.

اجرا به شرط تصویب

علی زرافشان، معاون متوسطه آموزش و پرورش از هیچ اتفاق قطعی در این باره حرف نمی زند، گفته های او فقط حاکی از اراده ای است که در آموزش و پرورش شکل گرفته تا تکلیفی که سند تحول تعیین کرده، اجابت شود.

او روز گذشته البته در گفت وگو با ایلنا طوری در این باره اظهارنظر کرد که گویی استفاده از ترکیب نمره و توصیف در مقطع متوسطه اتفاقی قطعی و قریب الوقوع است، اما چون تاکید کرد که پیاده شدن این روش به تصمیم شورای عالی آموزش و پرورش بستگی دارد، می شود نتیجه گرفت که اجرای روش ارزشیابی ترکیبی، چندان هم نزدیک نیست.

با این حال او از پژوهشی خبر می دهد که به سفارش وزارت آموزش و پرورش انجام شده و برخی از نتایج آن نیز روشن شده، نتایجی که به احتمال زیاد اجرای ارزشیابی ترکیبی در مقاطع اول و دوم متوسطه را تائید کرده و این اجازه را به معاونت متوسطه داده تا طرح مربوط به این کار را به شورای عالی آموزش و پرورش بفرستد و بحث مربوط به آن را پیش بکشد.

جلسات کارشناسی در راه است

در شورای عالی آموزش و پرورش اما هنوز این مساله در مرحله جنینی است؛ گرچه دبیرکل این شورا به جام جم می گوید وارد کردن ارزشیابی توصیفی به پایه های بالاتر از ابتدایی، تکلیفی است که سند تحول تعیین کرده و باید در دستور کار باشد.

مهدی نویدادهم از موافقان نظام ارزشیابی توصیفی بویژه برای دوره ابتدایی است چون به باور او سنجیده شدن با کلمات توصیفی، جو 20 زدگی را از خانواده ها دور می کند.

با این حال او روز گذشته در گفت و گو با جام جم استفاده از روش ارزشیابی ترکیبی برای دوره متوسطه اول را نیازمند بررسی های کارشناسی و استخراج جزئیات و نحوه اجرای آن دانست به طوری که مثلا مشخص شود رشد تحصیلی دانش آموزان در کدام درس ها قابلیت ارزشیابی به روش توصیفی را دارد و عملکرد آنها در کدام درس ها به برگزاری آزمون های تراکمی و سنجش های کمی نیاز دارد. اما آنچه از گفته های نوید ادهم برمی آید این است که اجرای این روش در مقطع متوسطه اول (راهنمایی) محتمل تر و احتمال آن در مقطع متوسطه دوم (دبیرستان) دوراز ذهن تر است.

توصیف خوب است به شرط رفع ایرادات

پایان سلطه نمره در مقطع آموزش ابتدایی، تحولی چشمگیر در نظام آموزشی کشور بود، هرچند در اجرا مشکلاتی پیش آمد و برخی ها در مورد این روش دچار دلزدگی شدند.

در واقع نظام توصیفی به دنبال ارزیابی عملکرد دانش آموزان به روشی غیر از نمره دهی و روش های سنتی است و می کوشد فرآیند یادگیری در دانش آموزان را ارزیابی کند و عملکرد تحصیلی آنها را در طول سال تحصیلی بسنجد نه این که به تعدادی آزمون متکی باشد و نمره کسب شده در آنها را ملاک پیشرفت یا پسرفت تحصیلی دانش آموزان بداند.

پس روش توصیفی در ذات خود روشی مطلوب است، اما این که چرا این روش عده ای را به مخالفت با آن کشانده و برخی را به زحمت انداخته است، به مشکلات و محدودیت های اجرای آن برمی گردد. از جمله این مشکلات، حجم بالای کتاب های درسی است بویژه در دوره سه ساله دوم ابتدایی و بویژه در کلاس ششم دبستان که اگر قرار باشد این روش در مقطع راهنمایی نیز وارد شود به دلیل تعداد زیاد کتاب ها و حجم بالای آنها مشکلات بیشتر می شود.

تراکم کلاس ها نیز مانعی دیگر برای توصیف مطلوب است به طوری که تاکنون بارها معلمانی که در نظام ارزشیابی توصیفی کار می کنند به جام جم گفته اند که بیشتر وقت آنها در کلاس صرف ساکت کردن دانش آموزان، برقراری نظم کلاس و جاانداختن مفاهیم درسی و رفع اشکال می شود نه تمرکز بر توانایی ها و ضعف های تک تک آنها.

حس بی انگیزگی که در میان دانش آموزانی که به روش توصیفی سنجیده می شوند نیز مشکلی دیگر است که بیشتر معلمان به اتفاق از آن گله دارند. آنها در طول چند سالی که به این روش کار کرده اند به این نتیجه رسیده اند که حذف نمره، مرز میان درسخوان بودن و نبودن را از بین می برد و همین باعث از بین رفتن انگیزه برای رقابت سازنده شده است.

توصیف های سلیقه ای نیز مشکلی دیگر در این سال ها بوده به نحوی که برخی دانش آموزان حق خود را بهتر از آنچه که توصیف شده اند، می دانند و در عوض، عده ای بیش از سطحی که بوده اند توصیف شده اند، همان اتفاقی که سبب شده عده ای قضاوت کنند دانش آموزان توصیف شده، کم سوادتر از دانش آموزان سنجیده شده با نمره تربیت می شوند.

اینها واقعیت های اجرای روش ارزیابی توصیفی در سال های اخیر است که اگر قرار است مطابق خواست سند تحول آموزش و پرورش به مقطع متوسطه نیز تعمیم یابد، باید برای آن نیز فکری شود.