عصر ایران: فانتوسمی عبارت است از استشمام بویی که در واقعیت وجود ندارد. این بوهای خیالی میان افراد مختلف متفاوت اند اما می توان گفت که به طور کلی ناخوشایند هستند، مانند بوی نان تست سوخته، بوی فلز یا ترکیبات شیمیایی. علل احتمالی چنین اختلالی از پولیپ بینی تا سکته مغزی متغیر است.
فانتوسمی تحت عنوان بوی فانتوم یا توهم بویایی نیز شناخته می شود. از جمله علل معمول آن می توان به مشکلات بینی مانند سینوزیت یا اختلال در سیستم عصبی همچون میگرن، سکته مغزی یا اسکیزوفرنی اشاره کرد. نکاتی که در ادامه در اختیار علاقه مندان قرار می گیرند، با استناد به مقالات علمی معتبر جمع آوری شده اند و از طریق کتابخانه دیجیتال ساینس دایرکت قابل دسترسی هستند.
فانتوسمی چیست؟
فانتوسمی اختلالی محسوب می شود که با حس بویایی فرد مرتبط است. این حالت زمانی اتفاق می افتد که فرد بویی غیر واقعی را حس کند. چنین بوی مرموزی ممکن است تنها در یک طرف بینی ظاهر شود یا هر دو سوراخ را تحت تاثیر قرار دهد.
فانتوسمی نسبتا نادر است و حدود 10 تا 20 درصد از اختلالات مربوط به حس بویایی را به خود اختصاص می دهد. در بیشتر موارد فانتوسمی، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد و این اختلال خود به خود از بین می رود. با این حال، در برخی از بیماران فانتوسمی می تواند نشانه یک بیماری زمینه ای جدی باشد. از این رو اگر چنین علائمی را تجربه می کنید، باید سریعا با پزشک خود تماس بگیرید.
علائم فانتوسمی
افراد مبتلا به فانتوسمی اغلب بوهای ناخوشایند، زننده یا منزجر کننده ای را توصیف می کنند. برای نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نان تست سوخته
- لاستیک سوخته
- دود سیگار
- بوی مواد شیمیایی یا فلزی
- بوی خرابی یا پوسیدگی
- بوی کهنه یا کپک زده
لازم به ذکر است که مردم اغلب قادر به شناسایی چنین بوهای خاصی نیستند، یا حتی ممکن است با بویی رو به رو شوند که قبلا هرگز تجربه نکرده اند. فانتوسمی می تواند باعث احساس ناراحتی برای فرد شود و در مسیر زندگی روزمره وی تداخل ایجاد کند. این موضوع حتی بر حس چشایی فرد نیز تاثیر گذاشته و منجر به کاهش اشتها و وزن می شود.
بسته به علت اصلی این اختلال یا وجود بیماری های زمینه ای، ممکن است علائم اضافی دیگری هم همراه با بوی فانتوم مشاهده شود. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده اند که توهم بویایی می تواند در افراد جوان تر یا افراد مبتلا به استرس و اضطراب با احتمال بالاتری رخ دهد.
چه چیزی باعث توهم بویایی می شود؟
افراد ممکن است به دلایل زیادی بوی فانتوم را تجربه کنند. چنین اختلالی می تواند مربوط به بینی باشد و با نام فانتوسمی محیطی شناخته شود، یا به مغز ارتباط داشته و معروف به فانتوسمی مرکزی باشد. مشکلات مربوط به بینی یا حفره بینی شایع ترین علل اختلالات بویایی مانند فانتوسمی هستند. از جمله:
- پولیپ بینی
- تومورها
- عفونت های مزمن سینوسی
- رینیت آلرژیک
- رینیت غیر آلرژیک
در غیر این صورت، بوهای فانتوم ممکن است به دلیل مشکلاتی در نحوه درک بوها توسط مغز ایجاد شوند. شامل:
- صرع
- ضربه به سر
- میگرن
- بیماری پارکینسون
- اسکیزوفرنی
- افسردگی
- سکته مغزی
- داروهای خاص
هنگامی که فانتوسمی به مشکلات بینی مربوط می شود، افراد ممکن است بوی قوی تری را در یکی از سوراخ های بینی نسبت به دیگری احساس کنند. استفاده از سرم شستشو اغلب می تواند به کاهش شدت بو کمک کند.
در صورتی که فانتوسمی مربوط به مغز یا سیستم عصبی مرکزی باشد، بوها اغلب پایدارتر هستند. آنها می توانند طی روز یا شب با شدت بالایی ظاهر شوند و در این حالت هر دو سوراخ بینی، نه فقط یکی از آنها، بوی یکسانی را دریافت می کنند.
تشخیص و درمان
پزشک ممکن است به منظور بررسی حفره بینی و مسائلی که می توانند باعث فانتوسمی شوند، اندوسکوپی یا رینوسکوپی را تجویز کند. احتمال درخواست آزمایش های خاص و جامع یا ارجاع به متخصص هم وجود خواهد داشت.
تست های تصویربرداری از جمله سی تی اسکن، اسکن MRI و اسکن EEG، گاهی اوقات برای بررسی ناهنجاری ها در حفره بینی، مغز یا سیستم عصبی استفاده می شوند.
درمان فانتوسمی بر اساس علت اصلی بوی فانتوم متفاوت است. رویکردهای درمانی می توانند شامل موارد زیر باشند:
- آلرژی: درمان می تواند شامل استفاده از کورتیکواستروئیدها و یا واکسن های مخصوص آلرژی باشد.
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض سموم: توصیه می شود فرد اقدام به ترک سیگار کرده و از قرار گیری در معرض هرگونه مواد شیمیایی آسیب رسان خودداری کند.
- واکنش دارویی: در چنین حالتی یک داروی خاص سبب ایجاد توهم بویایی می شود و ممکن است نیاز به قطع دارو وجود داشته باشد. داروهایی که با احتمال فانتوسمی رو به رو هستند عبارت اند از داروهای ضد افسردگی و آنتی بیوتیک ها. با این حال، فرد نباید بدون مشورت با پزشک خود مصرف چنین داروهایی را به طور خودسرانه قطع کند.
اگر بوی فانتوم در نتیجه ضربه به مغز یا عفونت ویروسی رخ داده باشد، به احتمال زیاد طی مسیر بهبودی علائم خود به خود برطرف خواهند شد.
در مجموع هر اختلال عصبی که منجر به فانتوسمی می شود، دستورالعمل های درمانی و داروهای خاص خود را دارد. همچنین افراد مبتلا به سینوزیت مزمن یا سایر التهاب های طولانی مدت بینی می توانند با پزشک در مورد بهترین گزینه های درمانی صحبت کنند. درمان شرایط زمینه ای نیز می تواند در بهبود این اختلال موثر واقع شود.
اگر علائم بیش از چند روز ادامه یابند، پزشکان ممکن است ابتدا درمان های ساده ای مانند استفاده از محلول نمکی برای شستشوی مخاط از مجرای بینی را توصیه کنند.