رویداد ۲۴: آخرین سخن نماینده آمریکا در امور ایران این است که ایران «علاقه‌ای برای به بازگشت به برجام ندارد» و آمریکا روی اولویت‌های دیگر متمرکز شده است، اما شواهد نشان می‌دهد برجام هرگز از اهدافش یعنی جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای دور نشده است.
ایران در شرایطی قرار گرفته که از یکسو باید برجام را بپذیرد و از سوی دیگر نمی‌خواهد از خواسته‌های خود در دولت جدید کوتاه بیاید و آن را مصداق «شکست» تلقی می‌کند. در آن سوی دنیا، جو بایدن پیش از آغاز ریاست جمهوری گفته بود تکلیف برجام را مشخص خواهد کرد و این اتفاق تا کنون رخ نداده است.
برجام به فهرست اولویت‌های آمریکا برمی‌گردد؟
تلاش برای احیای برجام
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در تاریخ ۹ دسامبر، پس از تماس با جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی و هماهنگ کننده مذاکرات برجام، در توئیتی نوشت: «ما در مرحله نهایی یک توافق خوب، قوی و بادوام هستیم.»
کمتر از دو هفته پیش، راب مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران گفته بود: «از آنجایی که تهران «علاقه‌ای» به برجام ندارد، ایالات متحده «روی چیز‌های دیگری»، مانند «تلاش برای بازدارندگی و اخلال در فروش سلاح به روسیه و تلاش برای حمایت از آرمان‌های مردم ایران تمرکز کرده است» اما اگر ایران دوباره علاقه‌مند شود چه؟
جوزپ بورل نیز گفته «اتحادیه اروپا باید پرونده‌های «حقوق بشر - روسیه - پهپاد‌ها و برجام» را از هم جدا کند و با وجود بن‌بست فعلی خواستار ادامه تعامل با ایران در پرونده هسته‌ای شده است.
وزارت امور خارجه ایران در پاسخ به اتحادیه اروپا درباره برجام گفت: «هدف ایران امضای یک توافق پایدار است» و «آماده نهایی کردن مذاکرات برای امضای پیش‌نویس وین که حاصل ماه‌ها سختی و تلاش بوده، است.» ایران بلافاصله پس از آن با سفر یک هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در ۱۸ دسامبر موافقت کرد تا یک مناقشه طولانی‌مدت در مورد نقض احتمالی پادمان‌های هسته‌ای را حل و فصل کند.
سه روز بعد بورل در جلسه شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفته «ما گزینه‌ای بهتر از برجام برای اطمینان از عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای نداریم و این به نفع ماست.» المانیتور در گزارشی توافق هسته‌ای را به مجموعه فیلم‌های هالووین تشبیه کرده و نوشته «همانطور که هرگز نمی‌توانید روی مرده بودن مایکل مایرز (شخصیت مجموعه فیلم‌های هالووین) حساب کنید، به نظر می‌رسد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هم وارد چرخه بی پایان مرگ و زندگی شده است.»
تماس‌ها با مقامات منطقه‌ای نیز به ما می‌گویند نشانه‌هایی از علاقه مجدد ایران به امضای توافق هسته‌ای وجود دارد. اعتراضات و تنش در ایران ممکن است ادامه‌دار باشد. بنابراین، شاید از نظر مقامات جمهوری اسلامی زمان تلاش برای تغییر روند به سمت توافق هسته‌ای فرا رسیده باشد. کمک اقتصادی ناشی آزاد شدن دارایی‌های بلوکه شده ایران و لغو تحریم‌های انرژی و مالی، برای این کشور قابل توجه خواهد بود.
شرایط داخلی و سیاست خارجی ایران برای احیای برجام چگونه است؟
در میان برخی از رهبران عملگراتر ایران این برآورد وجود دارد که در ماه اگوست، یک ماه قبل از شروع اعتراضات پس ازدرگذشت مهسا امینی، عملا به توافق دست پیدا کرده بودند. توافق، تابستان گذشته نزدیک بود، اما پس از آنکه ایران موضوع پادمان را مطرح کرد و خواستار تضمین‌های بیشتر در صورت خروج مجدد آمریکا از توافق شد، مذاکرات شکست خورد.
به گزارش رویداد۲۴ بازگشت بنیامین نتانیاهو، یکی از مخالفان متعهد توافق هسته‌ای، نیز ممکن است انگیزه‌ای برای تهران برای بازگشت به مذاکرات باشد. نتانیاهو این هفته به رسانه عربستانی العربیه گفته که هر کاری که بتواند برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای، حتی بدون رضایت واشنگتن، انجام خواهد داد.
مقامات ایران احتمالاً تعمیق هماهنگی امنیتی اسرائیل و عربستان علیه ایران را به ویژه با توجه به وضعیت فعلی فاجعه‌بار می‌دانند. هم ایران و هم اسرائیل به طرز جالبی در جریان امضای توافقنامه مرز دریایی اسرائیل و لبنان با میانجیگری ایالات متحده در ماه اکتبر، از خودشان واقع‌گرایی نشان دادند. این توافق اساساً یک توافق با ایران بود. نتانیاهو در مصاحبه با العربیه با وجود انتقاداتش از این توافق در طول مبارزات انتخاباتی بر تعهد دولتش به پایبندی به توافق تاکید کرد.
تغییر نظام در ایران غیر محتمل است بنابراین سوال این است که آیا بایدن در مورد ایران واقع‌گرایانه عمل خواهد کرد؟ جو بایدن رئیس جمهور آمریکا، بازگشت به توافق هسته‌ای ایران را اولویت‌های اصلی دولت خود خوانده بود. او بار‌ها گفته است که به ایران اجازه نخواهد داد که سلاح هسته‌ای تولید کند و دیپلماسی بهترین رویکرد برای رسیدن به این هدف است.
او گفته «انگیزه توافق مثل همیشه قوی است. دیپلماسی هسته‌ای هرگز به دنبال باج دادن به دولت ایران و سرمایه‌گذاری برای تغییر آن به سوی تبدیل شدن به یک نظام بهتر نبوده است. این توافق همیشه در مورد جلوگیری از دستیابی ایران به بمب اتم بوده و هست.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جامعه بین‌الملل از این که ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به ۶۰ درصد یعنی یک گام فنی با سطح غنی‌سازی تسلیحاتی ۹۰ درصد، افزایش داده، نگران است. دولت بایدن با دقت کلماتش را انتخاب می‌کند و هیچ وقت مستقیم نگفته که از برجام دست کشیده است، بلکه فقط گفته «اولویت‌های دیگری» دارد. توافق روی میز در ماه آگوست، که از نظر فنی هنوز پابرجاست، یک پیش‌نویس مورد تایید ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. بازگشت به مذاکرات منوط به تصمیم ایران است. اما اگر ایران دوباره به بازگشت به برجام علاقه‌مند شود، ایالات متحده هم باید برجام را به جرگه «اولویت‌های دیگر» بازگرداند.