این اولین بار نیست که عبارت «پول‌های بلوکه شده ایران» بر سر زبان‌ها می‌افتد.
حالا عبارت «پول‌های بلوکه شده ایران» عبارت آشنایی برای تحلیلگران عرصه اقتصاد و سیاست است. پنج سال پیش بود که در آستانه توافق برجام این عبارت بر سر زبان‌ها افتاد. آن روزها سوال بسیاری از مردم این بود که پول‌هایی که قرار است با لغو تحریم‌ها پس از برجام آزاد شود، چقدر است و آیا انتقال این پول‌ها به ایران ممکن خواهد شد؟
آن روزها مقامات پاسخ‌های متعددی به این سوال می‌دادند. سیف، رئیس کل وقت بانک مرکزی در پاسخ به این پرسش که وجوه بلوکه شده بانک مرکزی در خارج از کشور چقدر است؟ تاکید کرده بود که ایران ۲۳ میلیارد دلار پول بلوکه شده در خارج از کشور دارد. به گفته وی این منابع در ژاپن، کره‌جنوبی و امارات متحده عربی بلوکه شده بود علاوه بر این، گزارش‌ها حکایت از آن داشت که حدود ۶ میلیارد دلار از منابع ایران نیز در هند مسدود شده بود. ارقامی که سیف اعلام می‌کرد بر میزان اعتبار بلوکه شده بانک مرکزی ایران در خارج از کشور دلالت داشت. همان زمان باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا در گفتگو با روزنامه نیویورک تایمز تاکید کرده بود که طبق توافق‌هایی که صورت خواهد گرفت و پس از لغو تحریم‌ها، ایران ۱۵۰ میلیارد دلار از پول‌های خود را دریافت خواهد کرد. به گفته وی این پول‌ها بادآورده نبوده بلکه پول‌های خود ایران است که از طریق فروش نفت به دست آورده بوده و صرفاً به علت تحریمهای بین‌المللی در بانک‌های خارجی مسدود شده بود.
او در این مصاحبه تاکید کرده بود تنها دلیلی که ایران نتوانسته بود به این پول دسترسی داشته باشد وی و دولت وی بوده است چرا که آنها سپرده‌های ایران را که طبق برنامه از پیش تعیین شده مسدود کرده بودند. البته آزادسازی اعتبارات بلوکه شده ایران بعدها به سندی برای انتقادات جدی ترامپ از تیم اوباما تبدیل شد. رئیس‌جمهور آمریکا که آخرین روزهای مسئولیتش را در کاخ سفید سپری می‌کند معتقد بود که اوباما و دولتش به ایران پول‌های بادآورده داده‌اند، اتهامی که اوباما پیش از روی کار آمدن ترامپ و در دوره ریاست جمهوری خود بدان پاسخ داده بود.
این روزها بار دیگر ماجرای پول‌های بلوکه شده ایران بر سر زبان‌ها افتاده است. هرچند در سال ۱۳۹۴ و در هنگام امضای برجام به طور مشخص و رسمی حجم اعتبارات بلوکه شده ایران مشخص نشد و مقامات دولتی اعداد مختلفی را در این خصوص اعلام کردند اما به نظر می‌رسد حالا کمی وضعیت روشن‌تر است. ایران در حالی به بخشی از منابع خود در کره جنوبی، هند، عمان، عراق و حتی ترکیه دسترسی ندارد که بسیاری معتقدند این بار نه برنامه هسته‌ای بلکه ماجرای عدم پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف و تشدید تحریمهای آمریکا علیه ایران در کنار هم چنین وضعیتی را ایجاد کرده است.
سید حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی و دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق درباره میزان مطالبات ایران در دیگر کشورها توضیحات مبسوطی داده و تاکید کرده است: ایران غیر از منابعی که در عراق بلوکه شده است در دیگر کشورها نیز با این وضعیت روبه‌روست. به گفته وی ایران بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار از عراق طلب دارد و این طلب بابت صادرات گاز و برق شکل گرفته است. او همچنین تاکید کرده است که در کره جنوبی ۶ میلیارد دلار از پول ایران بلوکه شده است. این پول نیز بابت صادرات نفت و سایر اقلام در کره جنوبی مسدود شده است.حسینی می‌گوید: در ترکیه کمی بیش از ۶ میلیارد دلار و در امارات حدود یک میلیارد دلار پول ایران بلوکه شده است. به گفته وی ۵ میلیارد دلار از پول ایران در کشور عمان بلوکه شده و همچنین رقم‌های بیش از این را ایران از چین طلبکار است.
اما همتی اخیراً میزان مطالبات ایران از کره‌جنوبی را ۷ میلیارد دلار اعلام کرده است.به این ترتیب میزان مطالبات ایران از سایر کشورها منهای چین ۲۴ میلیارد دلار و با احتساب چین بسیار بیشتر از این رقم خواهد بود. نکته نگران‌کننده این است که نه تنها علی قنبری، معاون پیشین وزارت جهاد کشاورزی که حتی همتی، رئیس کل بانک مرکزی، هر دو اعلام و تایید کردند که کشورهایی که نسبت به بلوکه کردن پول ایران اقدام کردند، برای نگهداری این مبالغ خواستار دریافت هزینه هستند.
ایران در حالی به منابع خود در کره جنوبی، هند، عمان، عراق و حتی ترکیه دسترسی ندارد که بسیاری معتقدند این بار نه برنامه هسته‌ای بلکه ماجرای عدم پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف و تشدید تحریمهای آمریکا علیه ایران در کنار هم چنین وضعیتی را ایجاد کرده است
ماجرای اف‌ای‌تی‌اف چیست؟
اینجاست که روشن می‌شود چرا بسیاری از کارشناسان بر ضرورت پیوستن ایران به کنوانسیون اف‌ای‌تی‌اف تاکید دارند. کنوانسیون اف‌ای‌تی‌اف یا گروه ویژه اقدامات مالی یک سازمان غیردولتی است که سیاست‌ها و استانداردهای مبارزه با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم را وضع کرده و ارتقا می‌دهد. این سازمان در سال ١٩٨٩ تاسیس شده و مقر آن در پاریس است.
هم اکنون ١٩٨ کشور جهان به صورت مستقیم یا از طریق گروه‌های نه گانه منطقه‌ای در اف‌ای‌تی‌اف عضویت دارند. از این بین ۳۷ کشور صاحب اقتصادهای بزرگ و توسعه یافته عضو سازمان اصلی هستند.
اف‌ای‌تی‌اف در سال ۲۰۱۲ چهل و نه توصیه را به عنوان استانداردهای این سازمان برای مبارزه با پول‌شویی و تامین مالی تروریسم ابلاغ کرد که کشورهای عضو موظف شدند یا قوانینی برای رعایت این توصیه‌ها تصویب کنند و یا قوانین فعلی خود را ارتقاء دهند.
قرارگیری در لیست سیاه اف ای تی اف کشورها را از همکاری با سیستم بانکی جهان محروم می کند و اینجاست که روشن می شود چرا ایران در دو سال گذشته همزمان با تشدید تحریم های امریکا حتی نتوانسته است با سیستم بانکی کشورهای دوست و همراه همکاری لازم را داشته باشد .
بر اساس این گزارش قرارگیری ایران در این لیست ایران را ناگزیر به همکاری با بانک‌های درجه دو و درجه سه جهان کرده و البته هزینه مبادله را به شدت افزایش داده است. در این میان بخش مهمی از ثروت ایران نیز در دست کشورهای دیگر قرار گرفته است، کشورهایی که به استناد تحریمهای آمریکا و قرارگیری در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف نسبت به مسدود کردن دارایی ملت ایران اقدام کرده‌اند.
به نظر می‌رسد عدم پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف ماجرای مذاکرات چند باره با دولت‌های مذکور را برای ایران تکرار کند، مذاکراتی که در نهایت به تحویل کالا به جای دلار منتهی می‌شود همان طور که اخیرا عراق اعلام کرده است بابت بخشی از بدهی ایران قرار است محموله‌های جو تحویل دهد.
بررسی مجدد لوایح مرتبط با اف‌ای‌تی‌اف در مجمع تشخیص مصلحت آغاز شده است، باید دید این بار قرار است معادله تغییری جدی را تجربه کند یا در بر همان پاشنه خواهد چرخید.