مهدی ابراهیمی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تقریبا همه ما نام چهار تخمه را شنیده‌ایم و بسیاری از ما حداقل یکبار از این ترکیب فوق‌العاده برای درمان گرفتگی صدا، گلودرد یا سرماخوردگی استفاده کرده‌ایم.

 

وی ادامه داد: شاید برای برخی افراد این سوال پیش آید که راز خواص شگفت‌انگیز این ترکیب ساده و در عین حال موثر در چیست؟ اثرات اعجاب آور این ترکیب به خاصیت اجزای تشکیل دهنده آن بر می‌گردد.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: چهار تخمه ترکیبی از قدومه شیرازی، بارهنگ، سپستان و دانه به یا همان به دانه است که از قدیم‌الایام در طب سنتی برای درمان سرفه، سرماخوردگی و گلو درد مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

 

ابراهیمی اظهار کرد: قدومه دانه گیاهی با نام علمی Sisymbrium officinale Scop از خانواده شب بو است که در مناطق مختلف به آن تودری، توذریج، بذر الخمخم، بذر الهوه و قصیصه نیز می‌گویند.

 

وی اظهار کرد: دانه‌های قدومه از عدس کوچکتر، پهن و گرد است و به رنگ‌های سرخ و زرد و سفید یافت می‌شود و چون دم‌کرده آن برای سرماخوردگی و رفع خشونت حلق و حنجره و صدا و آواز مفید است، به همین دلیل به آن گیاه آوازخوان‌ها نیز می‌گویند.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: تودری از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و تر است و چنانچه از دم‌کرده 10 گرم تودری در هزار گرم آب جوش چند فنجان نوشیده شود، برای سرخ کردن رنگ چهره و صاف کردن آواز و سرفه‌های خونی و خشک و همچنین افزایش اشتها مفید است.

 

ابراهیمی اظهار کرد: ضماد کوبیده قدومه با آب برای تحلیل ورم‌های سفت و مالیدن مخلوط آن با عسل به چشم برای رفع زخم چشم و پاک کردن چرک آن مفید است و انگشت‌پیچ قدومه با عسل در  قطع اخلاط لزج سینه و ریه موثر است.

 

وی بیان کرد: برای خروج خلط غلیظ و لزج سینه و ریه و تحلیل ورم‌های سفت بدن و رفع اثرات سموم نیز از این گیاه استفاده می‌شود و مقدار مجاز مصرف قدومه در موارد معمول 8 تا 12 گرم و در مورد دفع اثر سموم 12 تا 20 گرم است.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: بارهنگ که به آن بارتنگ و در عربی لسان الحمل کبیر نیز می‌گویند، دانه گیاهی از خانواده بارهنگ و با نام علمی Plantago major است که اغلب قسمت‌های این گیاه نظیر برگ و ریشه آن نیز مصارف دارویی دارد.

 

ابراهیمی یادآور شد: تخم بارهنگ اگر در آب ریخته شود، لعاب تولید می‌کند و این لعاب برای نرم کردن سینه، بعنوان تب‌بر، معرّق، مدّر، ضد اسهال خونی ، ضد روماتیسم و همچنین برای رفع اختلالات کلیه به کار می‌رود.

 

وی ادامه داد: همچنین از گیاه بارهنگ برای معالجه کولیک، مالاریا، سرفه و آسم برونشیتی و در موارد بیماری‌های مثانه و سوزاک استفاده می‌شود و ریشه و برگ و تخم بارهنگ به‌طور کلی قابض است و اثر نرم‌کننده دارد، خون را تصفیه می‌کند و برای اسهال‌های ساده اثربخش است.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ اظهار کرد: مضمضه کردن دم‌کرده ریشه بارهنگ با آب برگ آن برای کاهش ورم مخاط دهان و تسکین درد دندان مفید است و آشامیدن فرآورده‌های دارویی بارهنگ به خصوص دمکرده تخم آن در موارد خونروی‌های ریوی، وجود خون در اخلاط، بیماری کبدی، زردی و برگرداندن غذا و جوشانده تخم بارهنگ در رفع بیماری‌های التهاب کلیه، مثانه و مخصوصا وجود خون در ادرار مفید است.

 

ابراهیمی ادامه داد: مقدار مجاز مصرف تخم بارهنگ 12 گرم بوده و چنانچه جوشانده برگ‌های له شده تازه بارهنگ روی ناراحتی‌های پوستی قرار داده شود و مرتبا تجدید شود در درمان آن‌ها بسیار اثرگذار است.

 

وی افزود: سپستان میوه درختی از خانواده گاوزبان است که به آن سبستان، سجبستان، دبق، مخیط، مخیطا و اطباء الکلبه نیز می‌گویند، این گیاه از جنس Cordia است که چندین گونه از آن در طب سنتی کاربرد دارویی دارند.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ تصریح کرد: میوه سپستان که در چهارتخمه از آن استفاده می‌شود، تخم‌مرغی و در ابعاد یک آلو است، رنگ آن پس از رسیدن سیاه می‌شود و دارای میان‌بر چسبنده زرد رنگی است.

 

ابراهیمی ادامه داد: طعم آن کمی شیرین و خوراکی بوده و از پوست درخت، ریشه و برگ و میوه آن در طب سنتی به عنوان دارو استفاده می‌شود.

 

وی افزود: از میوه سپستان به عنوان قابض، ضد کرم معده، مدّر و نرم‌کننده سینه استفاده می‌شود و برای رفع ناراحتی‌های مجاری ادرار و بیماری‌های ریه و طحال نیز تجویز می‌شود؛ از عصاره پوست درخت برای تسکین دردهای قولنج یا کولیک در روده‌ها استفاده می‌کنند.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: جوشانده پوست درخت برای رفع سوءهاضمه و کاهش تب مفید است و گرد مغز دانه میوه آن در استعمال خارجی برای بیماری قارچی پوست استفاده می‌شود.

 

ابراهیمی ادامه داد: از له کرده برگ های درخت برای تسکین سردرد و التیام جراحت‌ها به صورت موضعی و از جوشانده پوست درخت نیز بصورت غرغره برای اثرات قابض آن مصرف می‌کنند.

 

وی افزود: در برخی مناطق از میوه سپستان به عنوان مبرّد و خنک‌کننده استفاده می‌شود، از گرد مغز دانه برای رفع التهاب پوست استفاده می‌شود و جوشانده پوست درخت و ساقه‌های آن را به عنوان تونیک و مقوی می خورند.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: به علاوه این جوشانده برای قطع اسهال و کاهش تب و کمک به سوءهاضمه نیز مفید است، در استعمال خارجی پوست درخت را خیس و مرطوب و نرم کرده و روی ورم‌ها، جوش و کورک می‌اندازند که این عمل برای تحلیل ورم ها موثر است.

 

ابراهیمی یادآور شد: سپستان از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی ایران نسبتا معتدل و یا کمی سرد و تر بوده و اعتقاد بر این است که اگر میوه سپستان را در دهان مکیده و آب آن را فرو برند و یا آب خیس کرده میوه سپستان را بخورند، برای نرم کردن سینه و حلق و تحلیل ورم آن‌ها و رفع خشونت صدا و تسکین سرفه گرم و خشک، رفع گرفتگی آواز، تسکین حدت صفرا و عطش و سوزش مجرای ادرار مفید است.

 

وی خاطرنشان کرد: از سپستان برای کشتن و خارج کردن انگل های دستگاه گوارش استفاده می‌شود، مقدار مجاز مصرف میوه آن تا 50 گرم و در حدود 30 عدد است.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: باید توجه داشت که سپستان مضر معده است و کبد را ضعیف می‌کند، برای کم کردن این اثرات، سپستان در سردمزاج‌ها باید به همراه برگ گل سرخ و در سایر افراد با عناب خورده شود.

 

ابراهیمی با بیان اینکه جانشین سپستان از نظر خواص آن گیاه خطمی است، تصریح کرد: به دانه یا همان دانه به، دانه گیاهی با همین نام است که به آن Cydonia oblonga Mill نیز گفته می‌شود.

 

وی افزود: این گیاه از خانواده گل رز است و از نظر ترکیبات شیمیایی در مغز دانه به گلوکوزید آمیگدالین وجود دارد که ترکیبی سمی است و از مغز دانه در حدود 19- 15 درصد روغن ثابت گرفته می‌شود.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: قشر خارجی دانه به در حدود 20 درصد لعاب محلول در آب دارد که می‌تواند سبب تولید ماده‌ای ژلاتینی شود.

 

ابراهیمی تصریح کرد: به علاوه در تخم به یا به دانه چند گلوکوزید، مواد لعابی و پکتین، لیپید، رزین و ویتامین‌ ث نیز یافت می‌شود؛ دانه به ضد تب است و برای بند آوردن اسهال ساده و اسهال خونی و جراحات گلو استفاده می‌شود.

 

وی افزود: لعاب به‌دانه در استعمال خارجی برای زخم‌ها و سوختگی پوست در اثر آتش مفید است، از دانه از نظر طبیعت بیشتر سرد و تر است.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی‌ بیان کرد: لعاب به‌دانه برای خشونت حلق، سرفه گرم و خشک، تسکین حرارت معده، انواع تب، سوزش زبان و دهان و خشکی زبان و دهان مفید است و علی رغم داشتن لعاب فراوان، برای معده ضرری ندارد.

 

ابراهیمی بیان کرد: مالیدن لعاب به‌دانه به پوست برای تسکین و التیام سوختگی آتش، آب‌جوش و معالجه آفتاب‌زدگی پوست مفید است و مقدار مجاز مصرف دانه به 10 گرم و لعاب دانه تا 50 گرم است.

 

وی افزود: باید توجه داشت که مصرف زیاد به‌دانه معده را سست و ضعیف می‌کند و به همین دلیل هم مصرف آن توسط گرم مزاج ها با شکر و سردمزاجها با رازیانه باید صورت گیرد، از نظر خواص، جایگزین به‌دانه اسفرزه است که این گیاه نیز همانند به دانه لعاب فراوانی تولید می‌کند.

 

عضو هیات علمی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی خاطرنشان کرد: ترکیب این چهار جزء که هر کدام از آنها به تنهایی نیز تاثیرات شگفت انگیزی بر سلامتی انسان دارند، سبب شده است تا چهارتخمه از قدیم الایام تا کنون بعنوان یکی از مهم‌ترین ترکیبات مورد استفاده در فصل سرما مورد استفاده قرار گیرد و به علاوه نظر فعالان صنعت داروسازی را نیز به خود جلب کند تاجایی که امروزه داروی گیاهی روتارین که در واقع همان چهارتخمه طب سنتی است، در تمامی داروخانه‌های کشور به فروش می‌رسد.