سازه‌اي آهني و پيچيده كه در قلب فيروزه‌اي دريا خودنمايي مي‌كند و شعله‌اي كه در گوشه‌اي از اين سازه مي‌رقصد. اين تنها تصويري است كه مي‌توان از يك سكوي دريايي به دست آورد؛ سكويي كه براي بسياري از مهندسان صنعت نفت هم سال‌ها در حد يك تجربه غيرقابل دسترس باقي مي‌ماند و تنها عده معدودي اين امكان را پيدا مي‌كنند كه دريا را از ميان شبكه‌هاي فلزي كف سكو تماشا كنند و در كنار آتش، روي دريا زندگي كنند. سكوهاي نفتي دريايي به دليل مختصات و ويژگي‌هاي خاص‌شان، فضاي محدود و بسته‌اي دارند و ورود به آنها به آساني اتفاق نمي‌افتد، حتي دانشجويان شيمي و نفت هم بايد خوش‌شانس باشند تا دوره كارآموزي‌شان را روي سكوي دريايي بگذرانند. اما قرار است به زودي قدم زدن روي نخستين سكوي نفتي خليج فارس، تبديل به عنواني شود كه برگزار‌كنندگان تورهاي گردشگري آن را در ليست بلندبالاي تورهاي‌شان اضافه مي‌كنند. تورهاي صنعتي به زودي جايگاه خود را در گردشگري تخصصي كشور پيدا خواهد كرد و شركت‌كنندگان در اين تورها مي‌توانند فضاهايي ناب را در ميان تاسيسات نفتي كشوري تجربه كنند كه قرن‌هاست اقتصادش را بر پايه نفت تعريف كرده است.
برگزاري تورهاي صنعتي نفت به مقصد بهرگانسر در نوروز 97
اكبر نعمت‌اللهي، مدير موزه‌ها و اسناد صنعت نفت در رابطه با سكوي نفتي بهرگانسر و فراهم آوردن امكان بازديد پژوهشگران و علاقه‌مندان از اين سكوي نفتي تاريخي مي‌گويد: «اين سكو قرار است مرمت و بازسازي شود و به عنوان يك ميراث نفتي از آن حفاظت شود. در همين راستا قصد داريم تسهيلاتي فراهم كنيم كه مردم بتوانند از اين سكو بازديد كنند و با فعاليت‌ها و تلاش‌هايي كه در دريا براي استخراج نفت انجام مي‌شود، آشنا شوند.»نعمت‌اللهي در خصوص اقداماتي كه در اين راستا انجام شده هم مي‌گويد: «پرونده ثبت ملي سكوي بهرگانسر در حال تكميل است. بررسي‌هاي اجمالي انجام شده و مرمت اين سكو به زودي آغاز خواهد شد. بايد ابتدا از امنيت و استحكام پايه‌ها مطمئن شويم. در درجه بعدي بايد سكو را سبك‌سازي كنيم و تجهيزاتي كه با توجه به خارج شدن سكو از مدار، وجودشان ضرورت چنداني ندارند از سكو جدا شود. در حال طراحي تورهاي صنعتي هستيم كه علاقمندان بتوانند از طريق بوشهر به بازديد اين سكوي تاريخي بيايند. جامعه تورگردانان و آژانس‌هاي مسافرتي هم مذاكراتي شده و چند آژانس هم اعلام آمادگي كرده‌اند و قرار است طرح‌هاي‌شان را ارايه كنند تا مورد بررسي قرار گيرد.» نعمت‌اللهي با اشاره به اينكه در صورت فراهم شدن شرايط لازم تورهاي صنعتي به مقصد بهرگانسر برگزار خواهند شد مي‌گويد: «تلاش مي‌كنيم كه تا نوروز امسال امكان بازديد از بهرگانسر فراهم شود. چون بعد از نوروز هوا به‌شدت گرم و شرجي مي‌شود.» نعمت‌اللهي در خصوص مسائلي كه براي برگزاري تورها با آن مواجهند مي‌گويد: «يكي از مشكلات عمده ما زيرساخت‌هاي گردشگري در استان است. در حال حاضر در منطقه بهرگان هتل نداريم. اقامت بايد در گناوه صورت گيرد كه آن هم هتل مناسبي ندارد. اما موضوع اقامتگاه‌هاي بومگردي هم مطرح است كه در هنديجان يا بهرگان ظرفيت‌هاي آن وجود دارد.»مدير موزه‌هاي صنعت نفت همچنين در مورد واگذاري تورها به بخش خصوصي هم مي‌گويد: «ما در زمينه برگزاري تور بي‌تجربه هستيم و قصد هم نداريم وارد اين مقوله شويم، اما تسهيلات و امكانات و زيرساخت‌ها را فراهم مي‌كنيم تا بخش خصوصي آن را اداره كند. نمي‌خواهيم اين تورها را بخش دولتي برگزار كند. اگر بخش خصوصي با بستر‌سازي‌هاي ما به موضوع ورود كند، حمايت لازم را خواهيم داشت.» امامي، رييس تاسيسات فلات قاره منطقه بهرگان تاريخچه بهرگانسر را اين‌طور مرور مي‌كند:«در پهنه خليج فارس و خاورميانه اولين اكتشاف در حوزه نفتي بهرگانسر (در شمال استان بوشهر، حدفاصل بندر گناوه به ديلم) صورت گرفت. در حوزه نفتي بهرگانسر و پهنه آبي ايران و بطور كلي خاورميانه، پيش از اين تاريخ هيچ چاهي در فلات قاره نداشتيم. در سال 1338 كنسرسيوم ايران و ايتاليا به نام سيريپ عمليات اكتشاف را آغاز كرد و در سال 1340 اولين چاه حفاري شد و در سال 1341 بهره‌برداري از اولين چاه ميدان نفتي بهرگانسر آغاز و در سال 59 اين چاه بسته شد.» در كنار اين چاه روي سكوي قديمي دو چاه ديگر هم قرار دارد كه يكي از آنها هنوز در مدار است. علاوه بر بهرگانسر، سكوي نفتي نوروز هم از سكوهاي قديمي خليج فارس است كه از سال 1350 مورد بهره‌برداري قرار گرفته است و هنوز هم در مدار قرار دارد.
امنيت گردشگران روي سكو
كشتي از اسكله بهرگان دو ساعت روي خليج فارس حركت كرده است، حالا كارگران كشتي خبر از نزديك شدن به سكوي بهرگانسر مي‌دهند. از دور مي‌شود تردد اهالي سكو را در ايوان‌هاي فلزي ديد، حضور ميهمان در اين سكو اتفاقي معمولي نيست و در اين سال‌ها تنها چند باري مديران و وزرا به اهالي سكو سر زده‌اند. حالا همه به استقبال آمده‌اند و مرغ‌هاي دريايي هم روي ميله‌هاي پاييني سكو رديف شده‌اند به تماشاي هيجان ميهمانان كه براي نخستين‌بار قدم بر يك سكوي نفتي دريايي مي‌گذارند. تجربه آشنايي با اجزاي مختلف يك سكوي نفتي دريايي از تجربه‌هاي نابي است كه به جز كاركنان سكوها و مديران نفتي كمتر كسي امكان دستيابي به آن را دارد، اما موضوع امنيت گردشگراني كه به سكو مي‌روند هم از اهميت خاصي برخوردار است. يكي از مهندسان سكوي بهرگانسر در اين رابطه مي‌گويد: «براي ورود افراد غير متخصص به سكو در درجه اول بايد آموزش‌هايي براي افراد طراحي شود كه اگر زماني روي سكو حادثه‌اي رخ داد يا خطري ايجاد شد، بدانند چه اقدامي بايد انجام دهند، مكان‌هاي امن سكو را بلد باشند و بدانند در زمان اضطرار به كجا بروند و مكان‌هاي قرار‌گيري قايق‌هاي نجات و نحوه استفاده از آنها را بلد باشند. علاوه بر اين با توجه به اينكه نفت استخراج شده در اين سكو نفت ترش است و خطر مسموميت با گاز H2S وجود دارد، ماسك‌هاي B. A در فضاهاي مختلف در دسترس است كه همه كساني كه روي سكو حضور پيدا مي‌كنند بايد نحوه استفاده از اين ماسك‌ها را آموزش ببينند.» سكوي بهرگانسر از هفت سكوي متصل به هم تشكيل شده كه با پل‌هاي مختلف به هم متصل شده‌اند. بخش قديمي شامل: يك سكوي مسكوني براي اقامت كاركنان، يك سكوي بهره‌برداري كه تقريبا از مدار خارج شده، سكوي توربين‌ها كه در حال حاضر برق مورد نياز براي تهويه سكوي جديد را تامين مي‌كند.
ديروز و امروز سكوي نفتي بهرگانسر
مرور 60 سال تاريخ سازه‌اي كه تنش با تن خليج فارس عجين شده، كار يك ساعت و يك روز نيست. هر گوشه سكو يك ماجرا دارد. خاطرات اهالي بهرگانسر آنقدر هست كه بشود كتابي نوشت از روزهاي تكراري شان كه بر پهنه آبي خليج مي‌گذرد. «اين پايه يكي از دكل‌هاي قبلي سكوست، بعد از موشك باران سال 62 از دكل فقط همين پايه مونده» سال 62 و در جريان جنگ ايران و عراق هر چهار سكوي دريايي فعال ايران مورد حمله قرار گرفت و آسيب‌هاي جدي به تاسيسات آنها وارد شد، همت كاركنان صنعت نفت مرهم زخم جنگ بر تن اين سكوها شد اما هنوز هم روي تن آنها سكوها ردپاي تركش‌ها باقي است و آقاي علايي كه شب بعد از حمله روي سكو آمده بود خاطراتش را با بغض مرور مي‌كند، گويي زخم آن شب برايش تازه است: «همين‌جا يكي از كاركنان سكو شهيد شده بود، تركش به سرش خورده بود.» با دست اشاره مي‌كند به جاي تركش كه روي نرده‌هاي كنار پله‌ها خودنمايي مي‌كند و هنوز اسم شهيد را به خاطر دارد و به فضاي مقابل محل استراحت كاركنان اشاره مي‌كند: «شهيد رمضاني همين‌جا افتاده بود، بعد از تحقيقات پزشكي قانوني، گفتند بعد از حمله تا ساعت 4 صبح زنده بود و بعد از آن شهيد شده است.» سهراب علايي در سال‌هاي جنگ خدمت سربازي را در نيروي دريايي مي‌گذراند و همين باعث شده تا تصويرش از سكوهاي نفتي خليج فارس متفاوت باشد: «شبي كه به سكوي نوروز موشك زدند من روي سكو بودم، با وجود تلاشي كه ما كرديم و يكي از موشك‌ها را با ضد هوايي زديم، اما بالاخره موشك به سكو خورد و از بوشهر به ما دستور دادند كه سكو را تخليه كنيم. 12 ساعت بدون قطب‌نما روي آب بوديم تا اينكه يك هلي‌كوپتر براي نجات‌مان آمد. ما نمي‌دانستيم كجا هستيم و حتي نمي‌دانستيم هلي‌كوپتر ايراني است يا عراقي. وقتي پرچم ايران را روي تن هلي‌كوپتر ديديم، مجروحان را منتقل كرديم و بعد به سختي توانستيم خودمان را به خشكي برسانيم.» كاركنان صنعت نفت بيش از ديگران معناي آتش‌افروزي در جنگ را مي‌دانند و خوب آن را لمس كرده‌اند. آتش را خوب مي‌شناسند، آتشي را كه جنگ روشن مي‌كند و نفت به آن دامن مي‌زند. «هر چقدر براي دخترم عكس از سكو مي‌برم، راضي نمي‌شود، مي‌گويد من را ببر روي سكو، اما متاسفانه امكانش نيست» روي سكوي بهرگانسر حدود 60 نفر با تخصص‌هاي مختلف فعاليت مي‌كنند، اما خانواده‌هاي آنها هيچ تصوري از محل كارشان ندارند و نمي‌توانند داشته باشند به اين دليل كه امكان حضور در اين محل را ندارند. در طول ماه دو هفته روي سكو هستند؛ سكويي كه به تعبير يكي از متخصصان راه رفتن روي آن مثل راه رفتن ميان آب و آتش است. بيشترين هشدار روي ديوارهاي فلزي سكو در مورد رعايت نكات ايمني و شيوه اطلاع‌رساني هنگام آتش سوزي است و جمله‌اي كه درست كنار فضاي غذاخوري كاركنان ثبت شده: «عزيزان شما انتظار دارند سلامت به خانه برگرديد.»
فرزانه قبادي - اعتماد