روزنامه آرمان - رامین علیزاده: لغت جشن در فارسی از لغت یسن اوستایی به یادگار مانده و به معنای شادی، عیش، کامرانی، مجلس نشاط و مهمانی است. یکی از جشن‌های ایرانی، چهارشنبهسوری نام دارد که متاسفانه این جشن همه ساله با حوادثی همراه می‌شود که کام بسیاری را تلخ کرده و جای شادی، عید نوروز برخی خانواده‌ها را به مجلس ترحیم بدل می‌کند. اما قرار است چهارشنبهسوری امسال متفاوت از سال‌های قبل برگزار شود. از همان روزهای آغازین حادثه پلاسکو و شهید شدن تعدادی از نیروهای آتش‌نشانی، ذهن‌ها به سمت جشن چهارشنبهسوری رفت و کمپین‌هایی به احترام شهدای آتش‌نشان تشکیل شد تا چهارشنبهسوری امسال متفاوت از آنچه در سال‌های گذشته بود، برگزار شود. کمپین «نه به چهارشنبهسوری خطرناک»، بهانه‌ای است تا بتوانیم به فلسفه این جشن ملی که چیزی جز شادی و نشاط جامعه نیست، برسیم.
چهارشنبهسوری که با نام‌های جشن چهارشنبه پایان سال و شب چهارشنبه سرخ نیز شناخته می‌شود، یکی از جشن‌های ایرانی است که در شب واپسین چهارشنبه سال (از غروب سه‌شنبه) برگزار می‌شود و اولین جشن از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های نوروزی است. در رابطه با پیشینه برپاکردن آیینی به نام چهارشنبهسوری در منابع کهن چیزی وجود ندارد و ابوریحان بیرونی هم که به دقت از مراسم زرتشتیان یاد می‌کند، جز سپندارمذگان و آتشی که پیش از نوروز برپا می‌شود، یادکردی از چهارشنبهسوری ندارد. همچنین نسبت دادن چهارشنبهسوری به آداب و رسوم ایران باستان در‌هاله ابهام قرار دارد، چرا که اصولا در ایران باستان تقسیم‌بندی گاهشماری به هفته وجود نداشته است و هر روز ماه نامی داشته است. افزون بر همه اینها دکتر معین جهیدن از فراز آتش را از آداب و سنن زرتشتیان نمی‌داند، چرا که در دین و آیین زرتشتی آتش مقدس است و جهیدن از فراز آن وهن آتش شمرده می‌شود. واژه چهارشنبهسوری از دو واژه چهارشنبه؛ نام یکی از روزهای هفته و سور به معنای جشن و شادی ساخته شده است. براساس آیین باستان در این روز آتش بزرگی برافروخته می‌شود که تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود که این آتش معمولا در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند، آغاز می‌شود و در زمان پریدن می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاکسازی مذهبی است که واژه سوری به معنی سرخ به آن اشاره دارد. به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدگی، زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و به جای آن سرخی، گرمی و نیرو بدهد. چهارشنبهسوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد.
چهارشنبهسوری یا جنگ خیابانی
یکی از مشخصه‌های جشن چهارشنبهسوری، برپا کردن آتش است که می‌توان شکل کمرنگ شده آن را امروز هم در میان انواع مواد منفجره ببینیم، اما چهارشنبهسوری دیگر در برپا کردن یک آتش هرچند بلند، خلاصه نمی‌شود. «بوی دود، صدای انفجار، بوی خون، اینجا خرمشهر سال ۶۲ نیست، اینجا تهران است، سال ۹۴، شب چهارشنبهسوری که ده‌‌ها انسان را راهی بیمارستان‌ها و دست‌هایی را قطع و چشم‌هایی را نابینا کرده است.» این جمله یکی از روایت‌های چهارشنبهسوری سال گذشته است که بنا داریم به احترام آتش نشان‌های شهید از تکرار این روایت‌ها جلوگیری کنیم. به گفته روابط عمومی اورژانس تهران، روزانه نزدیک به ۱۰ هزار تماس با این مرکز برقرار می‌شود که در روزهای خاص مثل چهارشنبهسوری، این تماس‌ها تا ۱۶ هزار افزایش پیدا می‌کند. روابط عمومی اورژانس تهران می‌گوید: ۳۵ درصد این تماس‌ها با مشاوره و راهنمایی‌های کارشناسان این مرکز ختم می‌شود و ۶۵ درصد از آنها منجر به اعزام واحدهای اورژانس به محل حادثه خواهد شد. تماس‌ها پشت سر هم در گوش تکنسین‌های اورژانس زنگ می‌خورد و هر یک خبر از اتفاقی بد در تهران دارد.
چهارشنبهسوری ایرانی با ترقه‌های چینی
چهارشنبهسوری یک سنت قدیمی ایرانی است؛ سنتی که در ایام کهن در آستانه سال نو باعث افزایش شادی و نشاط مردم می‌شده، اما امروز، اجرای این سنت به مراسمی با صداهای مهیب و اخبار و حوادث ناگوار تبدیل شده است. اکثر مردم عادت کرده‌اند که در چهارشنبهسوری حتما مواد محترقه اعم از ترقه و منور، سیگارت، کپسول و... تهیه کنند. موادی که تهیه آنها بسیار سخت نیست؛ اگر این روزها قدمی در پیاده‌روهای پرتردد شهر تهران بزنیم دستفروشانی هستند که این مواد و ابزار را از هزار تومان تا چند ده هزار تومان در اختیار مردم قرار می‌دهند؛ موادی که غالبا از کشورهای آسیای شرقی مانند چین به صورت قاچاق وارد کشورمان می‌شوند و مثل دیگر اجناسی که از این مناطق وارد می‌شوند، کیفیت درجه ۳ و ۴ تولیداتشان هستند. استفاده از وسایل آتش‌بازی در فرهنگ شرقی یک سنت است و در سال مراسمات خاصی انجام می‌شود که البته با لوازم درجه یک، ایمن و همچنین با کنترل‌های ایمنی صورت می‌گیرد، بنابراین آمار حوادث آتش‌بازی در این مراسمات کم می‌شود. اما این وسایل آتش‌بازی پر خطر و بی‌کیفیت که در کوچه بازار کشورمان در اختیار کودکان قرار می‌گیرد، هیچ نشانی از ایمنی ندارد و با توجه به اینکه اکثر کودکان و نوجوانان به دور از چشم والدین اقدام به خرید و استفاده از این وسایل می‌کنند، خطر بزرگی در کمین سلامتی کودکان و نوجوانان از این راه است. نگاهی به آمار تلفات چهارشنبهسوری گذشته می‌اندازیم تا ببینیم استفاده از این مواد محترقه چه حاصلی داشته است. حوادث چهارشنبه آخر سال گذشته در کشور جان سه نفر را گرفت و ۲۵۹ نفر را روانه بیمارستان کرد که ۲۳۴ نفر آنها مرد بودند. این سه نفر شامل یک مرد ۴۵ ساله در رباط کریم که بر اثر صدای انفجار دچار سکته قلبی و مرگ شد، همچنین یک جوان ۲۴ ساله در قزوین و یک نوجوان در رشت می‌شود که بر اثر حوادث شب چهارشنبه آخر سال، جان خود را از دست دادند. چهار روز قبل از چهارشنبهسوری گذشته نیز یک نوجوان ۱۴ ساله کرمانشاهی بر اثر انفجار، دو دست خود را از دست داد. براساس آمارهای اورژانس کشور، در حوادث چهارشنبهسوری گذشته، حداقل ۱۰ مورد قطع عضو داشتیم که بیشتر آن قطع دست و انگشتان بود. بنابراین نیازمند آن هستیم که برای چهارشنبهسوری امسال کاری کنیم.
نه به چهارشنبهسوری خطرناک
در همان روزهایی که پلاسکو تازه فروریخته بود و جست‌وجوها برای یافتن پیکرهای شهدای آتش‌نشان و شهروندان از زیر آوار ادامه داشت، گروهی از شهروندان فعالیت داوطلبانه‌ای را آغاز کردند تا در روز چهارشنبهسوری امسال، آتش‌نشانان ماموریت کمتری داشته باشند؛ این فعالیت به کمپینی به نام «به احترام آتش‌نشانان، نه به چهارشنبهسوری خطرناک» تبدیل شده است. گروهی از فعالان فضای مجازی، روزنامه‌نگاران، خبرنگاران، هنرمندان و... در آستانه چهارشنبهسوری، کمپینی به راه انداخته‌اند که این مراسم به شکل سنتی و بی‌خطر خود برگزار شود. کمپینی که مطالب آن در فضای مجازی با هشتگ #نه_به_چهارشنبه_سوری_خطرناک میان کاربران به اشتراک گذاشته می‌شود، اما حوزه فراگیری‌اش فراتر از فضای مجازی است و شهروندان زیادی داوطلبانه آن را به دیگر آشنایان خود منتقل کردند. این کمپین شعار چهارشنبهسوری بدون ترقه را به عنوان اصلی‌ترین هدف خود انتخاب کرده و به دنبال آن است که اقشار مختلف جامعه به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان را به پرهیز از استفاده از مواد منفجره ترغیب کند. به گزارش ایسنا، تاکنون هنرمندان و ورزشکارانی چون پرویز پرستویی، رضا کیانیان، مهراوه شریفی نیا، احسان کرمی، بهاره رهنما، سهیلا جوادی، امیر جعفری، نازنین بیاتی، امیرعلی نبویان، لیندا کیانی، هدایت‌هاشمی، حمیدرضا آذرنگ، بهرنگ علوی، علی سلیمانی، مژده لواسانی، عادل غلامی و... با انتشار تصویری از خود با پوستر این کمپین از شهروندان خواسته‌اند که با آنان همراه شوند. این کمپین ۸ اسفند و پس از نمایش «ترن» در تئاتر شهر با حضور سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تشکیل شد. جلال ملکی، مرد نام آشنای حادثه پلاسکو در این زمینه گفت: آتش‌نشانان در هیچ زمان و دوره‌ای دنبال پست و مقام نبودند، اما همواره به میدان جنگی رفته‌اند که نمی‌دانند از آن زنده بیرون می‌آیند یا نه. مردم عزیز با هدف حفظ حرمت آتش‌نشانان هیچوقت ما را تنها نگذاشتند و این مایه افتخار هموطنان ما در سازمان آتش‌نشانی است. او افزود: امسال بنا داشتیم که در آستانه فرا رسیدن جشن چهارشنبهسوری کمپینی برای جلوگیری استفاده از مواد محترقه راه اندازی کنیم. شما مطمئن باشید ما اصلا قصدی برای نفی جشن زیبا و باستانی چهارشنبهسوری نداریم، اتفاقا تصمیم داریم اگر وقت اجازه داد ما هم در کنار شما در این جشن حضور داشته و در کنار خدمت رسانی ویژه‌ای که در این روز ویژه داریم، همراه شما شهروندان عزیز باشیم. زمان زیادی از حادثه پلاسکو نگذشته است؛ حادثه‌ای که طی آن، تعدادی از قهرمانان آتش‌نشانی به دل آتش زدند، اما نتوانستند از ساختمان پلاسکویی که دیگر وجود نداشت، خارج شوند. هنوز داغ دل خانواده‌های این عزیزان تازگی دارد، اما پیوستن به کمپینی که به احترام آتش‌نشانان تشکیل شده است، می‌تواند مرهمی بر داغ دل آنها باشد. ما هم مثل آن ۴۰ هزار دانش‌آموزی که طومار امضا کردند و تعهد دادند در مراسم چهارشنبهسوری از مواد محترقه استفاده نخواهند کرد، به آتش‌نشانان غیور کشورمان احترام می‌گذاریم و در برپایی جشنی امن و بانشاط قدم برمی‌داریم.
