در لغتنامه دهخدا به صورت مستقیم تعریف نشده است اما ترکیبی است از دو جزء «نا» به معنای نفی و «تراز» به معنای تعادل یا توازن؛ در نتیجه می‌توان آن را «عدم تعادل» یا «نبود توازن» ترجمه کرد؛ «ناترازی» واژه‌ای است که طی سال‌های اخیر بیشتر به گوش می‌رسد و برخی از مسئولان و متولیان مدیریت کشور از آن در توصیف وضعیت برخی از شاخص‌های اقتصادی استفاده می‌کنند.

به گزارش ایسنا، ناترازی (Imbalance) در علوم مختلف، به ویژه در حوزه‌های اقتصادی و انرژی به معنای عدم تعادل بین دو یا چند متغیر مرتبط است. این مفهوم زمانی به کار می‌رود که بین عرضه و تقاضا، ورودی و خروجی، یا هر دو سوی یک سیستم، اختلاف یا شکافی وجود داشته باشد. ایران با انواع ناترازی‌ها از جمله ناترازی انرژی مواجه است که چالش‌های خاص خود را ایجاد کرده‌است و حل آنها نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، اصلاح ساختارهای اقتصادی، افزایش بهره‌وری و مشارکت عمومی است. ناترازی انرژی در ایران باعث افزایش واردات سوخت و مواد اولیه برای تولید انرژی شده که هزینه‌های مالی زیادی به دولت تحمیل کرده است. از سوی دیگر عدم‌ سرمایه‌گذاری کافی در انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، به بروز بحران‌های اقتصادی در بلندمدت منجر می‌شود. وابستگی بیش از حد به سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی باعث تولید گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌ها می‌شود که تاثیرات منفی زیادی بر محیط‌ زیست و کیفیت زندگی شهروندان دارد. ناترازی انرژی در برخی از مناطق ایران به کمبود منابع انرژی به‌ویژه برق منجر شده است.

طی قریب به دو دهه گذشته کشور با توسعه کمّی در حوزه‌های تولید خودرو، صنعت و شبکه گازرسانی در روستاها مواجه بوده که همه این‌ها باعث شده که مصرف انرژی در کشور افزایش یابد؛ همچنین در یک دهه اخیر نیز به‌تدریج فاصله میان تقاضای برق در زمان اوج و توان تأمین‌شده در زمان اوج بیشتر شده است؛ این فاصله به مرور افزایش یافت تا جایی که در سال ۱۴۰۲ به ۱۲ هزار مگاوات و در  تابستان ۱۴۰۳، به ۱۸ هزار مگاوات رسید و کشور را در آستانه‌ وضعیتی بحرانی قرار داد؛ کارشناسان پیش بینی کرده‌اند که برای امسال ۲۴ هزار مگاوات کسری برق داشته باشیم و این به معنی آن است که مشکلاتی که طی به ویژه ۶ ماه دوم سال قبل وجود داشت، در سال تابستان سال جاری نیز پابرجا خواهد بود؛ مشکلاتی نظیر قطعی برق صنایع، قطعی بخش خانگی و همچنین اعمال تعطیلی‌های بخشی و سراسری با هدف مدیریت مصرف انرژی در کشور.

آسیب شناسی‌های انجام شده درباره علت ناترازی‌های برق در سال گذشته حاکی از آن است که بر خلاف دیدگاه رایج مبنی بر اینکه با ساخت نیروگاه جدید، ‌مشکل ناترازی برق در کشور حل می‌شود، اما این وابستگی شدید صنعت برق به گاز است که باعث شده همزمان با مشکل کمبود گاز، کمبود برق هم رقم بخورد و موضوع پیچیده‌تر شود؛ یعنی اگر نیروگاه جدید هم ساخته شود، وقتی خوراک این نیروگاه تامین نشود (کمبود گاز) در نتیجه عملاً امکان افزایش تولید فراهم نیست. به این ترتیب، ما با ابربحرانی در زمینه ناترازی برق مواجه هستیم.

در سالی که پس از فوت و به شهادت رسیدن سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری در جریان سانحه سقوط بالگرد در سی‌ام اردیبهشت ماه و روی کار آمدن دولت جدید تقریباً بعد از سه ماه، یکی از نخستین مواجهه‌های دولت با موضوع ناترازی برق در کشور بود؛ افزایش مصرف بخش خانگی به دلیل گرمای تابستان و همچنین وضعیت مخازن سوخت جایگزین نیروگاه‌ها کار را به جایی کشاند که پس از اعمال قطعی‌های مکرر در بخش صنعت در تابستان، از آبان ماه بخش خانگی نیز با قطعی‌های مکرر برق مواجه شد؛ شرایط با سردتر شدن هوا و کاهش گاز تحویلی به نیروگاه‌ها به دلیل افزایش مصرف ادامه پیدا کرد و کار به جایی رسید که تعطیلی‌هایی در گستره بخشی و سراسری به دلیل سرما و مدیریت مصرف انرژی در فصول پائیز و زمستان اعمال شد.

دعوت رئیس جمهوری به پویش «۲ درجه کمتر» و فراگیری این پویش

دولت در کنار اقدامات برای افزایش تولید گاز و تامین سوخت‌های مورد نیاز نیروگاه‌ها اعم از گاز، مازوت و گازوئیل، انجام اقداماتی فرهنگی و اجتماعی جهت صرفه جویی در مصرف انرژی توسط مردم را نیز در دستور کار خود قرار داد؛ در همین راستا مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری بیست و دو آذرماه از مردم خواست تا برای کمک به تداوم سوخت‌رسانی به تمام کشور در روزهای سرد، ۲ درجه دمای محیط منازل خود را کاهش دهند؛ او در این پیام ویدئویی خود خطاب به مردم ایران، گفت: «آلودگی هوا و مضراتی که از نظر سلامت بر کل جامعه ما اعمال می‌کند و این موضوع که سوخت نامناسبی در اختیار داریم، ایجاب می‌کند روند گرمایش منازل و محل کارمان را تا جایی که می‌توانیم کنترل کنیم. از همه مردم عزیز کشورمان می‌خواهیم اگر بتوانند حداقل ۲ درجه، گرمایش منازل را پایین بیاورند تا ما بتوانیم ذخیره سوخت بیشتری داشته باشیم و در این سرما به همه مردم عزیز کشورمان سوخت‌رسانی کنیم. از مردم برای همکاری در این زمینه‌ سپاسگزاریم.»

دعوت رئیس جمهوری از مردم تبدیل به نقطه‌ی آغازی برای آغاز و فراگیر شدن پویش ۲‌ درجه کمتر شد؛  پویشی که با شعار «همه با هم؛ «۲ درجه کمتر» مصرف کنیم» و با هدف مدیریت مصرف سوخت با دعوت سایر اعضای دولت، مقامات کشوری و لشکری، نهادهای مختلف و همچنین جمعی از هنرمندان، جامعه ورزشی و اقشار گوناگون مردمی فراگیر شد و همه با تأکید بر نقش مردم در مصرف بهینه انرژی خواستار مشارکت عمومی در پویش ۲ درجه کمتر شدند؛ در زمان اجرای این پویش پیش‌بینی می‌شد که با کاهش هر یک درجه دما، معادل  ۲۵ میلیون مترمکعب گاز صرفه‌جویی شود.

سنگدوینی: کاهش ۲ درجه‌ای دمای محیط معادل تولید روزانه ۲ فاز میدان گازی پارس جنوبی است

ایسنا در زمان اجرای پویش «کاهش ۲ درجه کمتر» درباره اهمیت توجه به این موضوع گفت‌وگوهایی با برخی از نمایندگان مجلس انجام داد؛ در همین زمینه رمضانعلی سنگدوینی نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس گفت: امروز ما با دو موضوع کمبود برق و گاز مواجهیم؛ در این شرایط وقتی ۲ درجه دمای محیطی کاهش یابد، می‌توانیم به اندازه تولیدات دو فاز میدان گازی پارس جنوبی یعنی در حدود ۵۰ میلیون متر مکعب گاز صرفه جویی کنیم.

او همچنین تأکید کرد: امروز مهم این است که ما در زمینه‌ی تولید برق و گاز کسری داریم و اینکه این کمبود برای کدام دولت است اهمیتی ندارد؛ ما در همه دولت‌ها نتوانستیم تولید گاز و برق را متناسب با توسعه، افزایش دهیم؛ ما توسعه داشتیم اما افزایش ما نسبت به توسعه توازن ندارد. در چنین شرایطی، امروز نه تنها مردم بلکه همه به ویژه دستگاه‌های اجرایی و ادارات مختلف باید در زمینه صرفه‌جویی در مصرف گاز و برق همراهی کنند.

کوچک‌زاده: کاهش ۲ درجه‌ای دمای محیط موجب ایجاد ثبات و پایداری شبکه برق می‌شود

مهدی کوچک‌زاده دیگر عضو کمیسیون انرژی نیز با اشاره به درخواست رئیس جمهوری از مردم جهت کاهش دو درجه‌ای دمای محیطی منازل اظهار کرد: پاسخ مثبت مردم به این درخواست قطعاً موجب کاهش مصرف گاز در بخش خانگی می‌شود و به تبع آن امکان تامین گاز برای نیروگاه‌های تولید برق و ایجاد ثبات و پایداری شبکه برق فراهم خواهد شد.

معصومی: پویش «۲ درجه کمتر» اقدامی خردمندانه و عملی در راستای مدیریت بهینه منابع انرژی است

سید کریم معصومی عضو کمیسیون اصل ۹۰ با تاکید بر اینکه با توجه به کمبود گاز برای تولید برق در نیروگاه‌های حرارتی و محدودیت‌های موجود در تأمین سوخت، بهترین راهکار برای مدیریت این چالش در حوزه انرژی، همکاری و همدلی تمامی اقشار جامعه است، گفت: کاهش ۲ درجه‌ای دمای محیط زندگی و کار به اندازه دو درجه یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راه‌های کاهش فشار بر شبکه انرژی است. پایین آوردن دمای محیط به میزان ۲ درجه می‌تواند به طور چشمگیری در کاهش مصرف انرژی مؤثر باشد؛ این اقدام نه تنها از قطعی برق و گاز در نقاط مختلف کشور جلوگیری می‌کند، بلکه به کاهش مصرف سوخت‌های آلاینده مانند مازوت در نیروگاه‌های حرارتی نیز کمک خواهد کرد.

او همچنین گفت: اظهار کرد: این پویش به عنوان یک اقدام خردمندانه و عملی در راستای مدیریت بهینه منابع انرژی، علاوه بر کاهش فشار بر سیستم انرژی کشور، می‌تواند به حل مشکلات زیست‌ محیطی نیز کمک کند. در شرایطی که ناترازی انرژی در کشور به یک معضل بزرگ تبدیل شده است، مشارکت مردم در کاهش مصرف انرژی در فصل زمستان می‌تواند به ایجاد تعادل در شبکه برق و گاز و جلوگیری از بحران‌های احتمالی کمک کند.

طاهری: پویش «۲ درجه کمتر» فرهنگ صرفه‌جویی را در جامعه نهادینه می‌کند

همچنین مصطفی طاهری عضو کمیسیون صنایع و معادن با تاکید بر اینکه همه باید در جهت بهینه سازی و کاهش مصرف انرژی و در نهایت رفع ناترازی گام برداریم که نتیجه نهایی آن بهبود وضعیت انرژی در کشور است، گفت: پویش «۲ درجه کمتر» نه تنها کمکی برای کاهش مصرف انرژی است بلکه فرهنگ صرفه‌جویی را در جامعه نهادینه می‌کند.

سخنگوی دولت: «۲ درجه کمتر» به اهداف تعیین شده دست یافت

با همراهی مردم به گفته سخنگوی دولت این پویش به اهداف تعیین شده دست یافت؛ فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در نشست بررسی آخرین وضعیت و اقدامات مدیریت ناترازی‌ها در بخش انرژی و نیرو که روز جمعه ۷ دی در وزارت کشور برگزار شد، به ارائه گزارشی از نتایج اجرای پویش کاهش ۲ درجه دمای محیط منازل اشاره کرد و گفت: بر اساس گزارش‌های ارائه شده صرفه‌جویی سه درصدی در مصرف گاز و همچنین صرفه‌جویی ۵ درصدی در مصرف برق از نتایج اجرای این پویش است.

سخنگوی کمیسیون انرژی: پویش کاهش ۲ درجه اثر بسیار روی موضوع کاهش مصرف انرژی داشت

طی روزهای گذشته برای ارزیابی از میزان اثربخشی این پویش، به سراغ جلیل مختار سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی رفتیم؛ او در این باره تاکید کرد: هرگونه اقدام آحاد مردم در خصوص کمک به ناترازی‌ها، اثرگذار است چراکه مصرف کننده اصلی گاز و برق در وهله اول مشترکان خانگی و آحاد مردم هستند و یقیناً هر اقدامی می‌تواند اثرگذار و راهگشای مثبتی برای ناترازی انرژی باشد؛ یقینا پویش کاهش ۲ درجه اثر بسیار زیادی روی موضوع کاهش مصرف انرژی داشته است. وی همچنین گفت: نباید تنها تولید کننده‌ها و دستگاه‌های ذیربط را به عنوان اثرگذار در بخش ناترازی ببینیم بلکه مصرف کنندگان نیز باید به عنوان یکی از متغیرهای اصلی در بخش ناترازی‌ها دیده شوند.