فتانه کاوری‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین دوران‌های زندگی یک مادر، دوران بارداری و شیردهی است؛ زیرا غذای مصرفی باید همزمان، نیاز مادر و جنین را تأمین کند؛ بدین‌صورت فردی که در دوران جنینی به قدر کافی از مواد مغذی بهره برده، سالم‌تر از فردی است که در این دوران شرایط تغذیه‌ای مناسبی نداشته است. همچنین مادری که نیازهای غذایی‌اش به‌طور متعادل تأمین شده است آمادگی بیشتری برای زایمان و شیردهی و توان بالاتری برای مراقبت از نوزادش دارد.
کارشناس تغذیه مرکز بهداشت استان ایلام ادامه داد: رشد و تکامل جنین بستگی به میزان دریافت مواد مغذی از مادر دارد. برای اطمینان از کفایت دریافت مواد مغذی در این دوران، معاینات بالینی و سنجش‌های آزمایشگاهی وجود دارد؛ اما عملی‌ترین، ساده‌ترین و ارزان‌ترین معیار سنجش، تعیین میزان افزایش وزن مادر باردار است. بنابراین افزایش وزن در این دوران باید از الگوی خاصی تبعیت کند.
وی با بیان اینکه الگوی مورد نظر بر اساس وضعیت نمایه توده بدنی قبل از بارداری مادر تعیین می‌شود، افزود: از یک‌سو وزن‌گیری کمتر از حد نیاز، نگرانی را برای احتمال وقوع کم‌وزنی نوزاد و ناتوانی مادر در هنگام زایمان و شیردهی افزایش می‌دهد و از سوی دیگر وزن‌گیری بیش‌ازحد، خطر تولد نوزاد ماکروردم، مرگ جنین، دیابت بارداری، آکلامپس (وضعیتی است که علاوه بر فشارخون بالا، پروتئین در ادرار وجود دارد و جنین دچار افزایش ناگهانی وزن می‌شود)، سزارین و چاقی ماندگار بعد از زایمان را در مادر افزایش می‌دهد.
وی گفت: امروزه به دلیل روند رو به افزایش اضافه وزن و چاقی در جهان و پیامدهای نامطلوب آن از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و ... پیشگیری از افزایش وزن زیاد در بارداری حائز اهمیت است.
کاوری‌زاده خاطرنشان کرد: افزایش وزن دوران بارداری نتیجه یک فرایند فیزیولوژیک و از اجرای رشد و تکامل طبیعی مادر و جنین است و این افزایش وزن مربوط به رشد جنین، جفت، مایع آمنیوتیک، بافت رحم، افزایش حجم و ترکیبات خون و ذخایر چربی است.
این کارشناس تغذیه با تأکید بر اینکه الگوی افزایش وزن به‌اندازه افزایش وزن، اهمیت دارد، افزود: نکته قابل توجه این است که میزان افزایش وزن در طول ماه‌های مختلف دوره بارداری یکسان نیست؛ چراکه به‌طور متوسط در سه‌ماهه اول کمترین مقدار کیلوگرم و در سه‌ماهه دوم و سوم بیشترین مقدار افزایش وزن وجود دارد. پس وزن‌گیری مناسب مادر در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری تضمین کننده سلامت مادر و جنین در دوران‌های بارداری و سال‌های بعدی زندگی است.
وی اضافه کرد: کم‌وزنی، وزن طبیعی، اضافه وزن یا چاقی در دوران قبل از بارداری عواملی هستند که میزان افزایش وزن را در افراد مختلف متفاوت می‌کند؛ بنابراین لازم است هرگونه اصلاح وزن و بهبود وضع سلامت مادر قبل از بارداری صورت گیرد. البته در بارداری‌های ناخواسته و بدون برنامه‌ریزی توصیه می‌شود که مادران کم‌وزن طی بارداری، افزایش وزن بیشتر و مادران چاق افزایش وزن کمتری داشته باشند.
کاوری‌زاده با اشاره به اینکه هر مادر باردار نیازهای مخصوص به خود را دارد، تصریح کرد: اگر مادر باردار در شروع بارداری از وزن خودآگاه باشد سپس با مشاوره و تجزیه و تحلیل الگوی غذایی معمول، الگوی فعالیت روزانه و تاریخچه وزن می‌تواند افزایش وزن مناسب بارداری را تعیین کرده و راهنمایی‌های لازم را جهت افزایش وزن مناسب در این دوران ارائه دهد.
این کارشناس در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان تعادل و تنوع را در برنامه غذایی روزانه رعایت کرد؟ گفت: خانم‌های باردار نیز باید مانند سایر افراد خانواده هرروز از پنج گروه غذایی اصلی یعنی گروه نان و غلات، گروه میوه و سبزی‌ها، گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ و مغزها استفاده کنند و تعادل در برنامه غذایی را به معنای تأمین انواع مختلفی از مواد غذایی به تناسب با یکدیگر به نحوی که مصرف یک نوع ماده مغذی به مقدار زیاد سبب حذف سایر مواد مغذی نشود، رعایت کنند.
وی ادامه داد: غیر از گروه‌های غذایی اصلی یک گروه متفرقه نیز وجود دارد که شامل انواع قندها و چربی‌ها مثل قند و شکر، شیرینی و روغن، کره، خامه، نمک، شکلات، سس مایونز، انواع مرباها، نوشابه‌های گازدار، انواع ترشی‌ها و شوری‌ها است که توصیه بر این است نمک مصرفی برای پخت حتما یددار و تصفیه شده باشد و علاوه بر مصرف کم آن، در آخر پخت به غذا اضافه شود. همچنین برای کاهش مصرف نمک، بهتر است از گذاشتن نمکدان بر سر سفره غذا خودداری شود.
کاوری‌زاده در مورد مصرف روغن‌ها گفت: بهتر است از روغن‌هایی مصرف شود که مانند روغن زیتون دارای اسیدهای چرب ضروری هستند یا امگا 3 به عنوان یکی از چربی‌های غیراشباع که در بدن ساخته نمی‌شود و جزو چربی‌های ضروری برای بدن است، مورداستفاده قرار گیرد. امگا 3 در انواع ماهی، تخم‌مرغ و در مغزهایی مانند گردو یافت می‌شود.
این کارشناس به تشریح مواد غذایی غیرمجازی پرداخت که مصرف آن‌ها در طول دوران بارداری ممنوع است و یادآور شد: مصرف کم کافئین (قهوه و نوشابه‌های سیاه‌رنگ) و تئین (چای) خطرناک نیست، اما مصرف زیاد آن‌ها می‌تواند باعث تولد نوزاد کم وزن یا نوزاد با عوارض عصبی شود. همچنین دم‌کرده‌های گیاهی مانند (چای نعناع، گل‌گاوزبان) گاهی اثرات جانی مانند تهوع و استفراغ دارند، پس مصرف آن‌ها در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. علاوه بر این شکلات علاوه بر اینکه مقادیر کمی کافئین دارد، حاوی فئوبرومید نیز هست که به کافئین شبیه است. بنابراین مصرف شکلات باید محدود شود.
وی با بیان اینکه استعمال دخانیات در دوران بارداری منجر به تولد نوزاد کم وزن می‌شود، پس از استعمال دخانیات در دوران بارداری خودداری شود و تا حدامکان در معرض دود سیگار نیز قرار نگیرند، اظهار کرد: عفونت یا لیستریا یکی از عوامل شناخته شده سقط غیرعمدی و مننژیت جنین و نوزاد است. لیستریا یک ارگانیسم موجود در خاک است که با مصرف غذاهای حیوانی آلوده و سبزیجات خام وارد بدن شده و ایجاد عفونت می‌کند، شیر خام، غذاهای دریایی دودی، کالباس، کباب‌کوبیده که خوب پخته نشده است، پنیرهای فرمی و گوشت پخته نشده و غذاهای مانده در یخچال منابع احتمالی آلودگی هستند.
کاوری‌زاده در توصیه به خانم‌های بارداری که دارای اضافه وزن هستند، افزود: کاهش مصرف غذاهای پرکالری مانند شیرینی، کیک، آب‌نبات، شکلات، چیپس و نوشابه، کاهش مصرف چربی‌ها (کاهش مصرف روغن هنگام پخت غذا)، مصرف غذاها به شکل آب‌پز، بخارپز و انتخاب گوشت کم‌چرب، ماهی، استفاده از پروتئین‌های گیاهی مانند انواع حبوبات، کاهش مصرف مواد قندی، افزایش مصرف مواد پروتئینی، افزایش مصرف منابع غذایی حاوی فیبر (میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل)، اصلاح عادات و رفتارهای تغذیه‌ای نامناسب و تحرک کافی از طریق پیاده‌روی منظم روزانه در صورت نداشتن ممنوعیت پزشکی از جمله راه‌های پرهیز از افزایش وزن است.
وی با اشاره به اینکه در مقابل می‌توان به خانم‌های باردار لاغر توصیه کرد برای دریافت انرژی از عسل، مربا، شیره انگور، خرما همراه با صبحانه استفاده کنند و همچنین 2 میان وعده شامل بیسکویت (ترجیحا سبوس‌دار)، کیک، کلوچه، نان و پنیر، نان و سیب‌زمینی، نان و تخم‌مرغ، نان و خرما، نان و شیرمال همراه با یک لیوان شیر و انواع میوه در فاصله وعده‌های غذایی اصلی استفاده کنند.
وی اضافه کرد: زنان باردار با وزن کم می‌توانند بیشتر از گروه نان و غلات مثل نان، برنج و ماکارونی استفاده کنند و علاوه بر این استفاده از سیب‌زمینی در انواع غذاها یا در میان وعده‌ها، مصرف نان همراه با سایر مواد غذایی مانند برنج در وعده‌های ناهار و شام، استفاده از لبنیات پرچرب (شیر، ماست، پنیر خامه‌ایی، کشک)، اضافه کردن مقداری کره به غذا در هر وعده غذایی، استفاده از روغن زیتون داخل سالاد، مصرف سرشیر، خامه، کره در طبخ غذا، استفاده از بستنی‌های پاستوریزه و میوه‌های شیرین (انگور، خربزه، انجیر، توت، خرما) و انواع خشکبار به عنوان میان وعده استفاده کنند.
کاوری‌زاده ادامه داد: در دوران بارداری و شیردهی نیاز به ویتامین‌ها و مواد معدنی افزایش می‌یابد و باید اطمینان حاصل شود که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی مورد نیاز خانم باردار را تا حد زیادی تامین می‌کند. معمولا در کشورهای در حال توسعه به دلیل وضعیت نامطلوب اقتصادی یا فرهنگی ممکن است خانم باردار دریافت کافی مواد مغذی از برنامه غذایی روزانه نداشته باشد. در این صورت مکمل یا مولتی‌ویتامین و مواد معدنی باید استفاده شود.
