هر سال در میانه زمستان، در حالی دانشگاه‌های کشور حال و هوای امتحانات پایان ترم را به خود می‌گیرد که شیوه و نحوه برگزاری آن، بخشی از اعتبار یک دانشگاه و البته مسئولیتی گران بر دوش دانشجویانش محسوب می‌شود.

 

شاید به همین دلیل باشد که این امتحانات همیشه زیر نظارت سنگین و مراقبان فراوان برای جلوگیری از تقلب برگزار می‌شد. امسال اما، در پی شیوع کرونا و تعطیلی کلاس‌های حضوری دانشگاه‌ها، روش برگزاری این امتحانات هم دگرگون شده. روش‌هایی که البته، اما و اگرهای فراوانی را هم به همراه داشته است.

 

چندی پیش بود که خبر استفاده دانشگاه «بیلکنت» ترکیه از ۱۱ هزار آینه برای جلوگیری از تقلب در امتحانات آنلاین واکنش‌های بسیاری از دانشجویان را به دنبال داشت. این دانشگاه برای تمام دانشجویان خود یک آینه ارسال کرده تا در هنگام امتحانات آنلاین پشت سر خود قرار دهند تا هنگام انجام آزمون اطمینان حاصل شود که مواردی روی مانیتور یا اطراف برای تقلب رساندن به دانشجو، وجود ندارد. روشی که گرچه مضحک به نظر می‌رسد؛ اما نشان از این دارد که برگزاری آزمون آخر ترم با کمترین شبهه تا چه میزان می‌تواند بر اعتبار دانشگاه بیفزاید.

 

 

با اعلام مجازی شدن برگزاری ترم پاییزه دانشگاه‌ها بسیاری از اساتید و دانشجویان نسبت به کیفیت واحدهای گذرانده شده از سوی دانشجویان در این ترم ابراز تردید کردند. برخی دلیل این تردید را سرعت پایین اینترنت در ایران، کمبود زیرساخت‌های مجازی دانشگاه‌ها و از سوی دیگر کمبود امکانات الکترونیک دانستند و برخی دیگر هم از کاهش تعامل بین دانشجو و استاد و در نتیجه کاهش انگیزه‌های آنها برای پیگیری جدی کلاس‌های درس سخن به میان آوردند. این در حالی بود که برخی از اساتید و دانشجویان و حتی دست‌اندرکاران وزارت علوم از همان روزهای ابتدایی ترم جدید مجازی، نسبت به برگزاری آزمونی دقیق و کم شائبه ابراز تردید کردند. همان موردی که برخی دیگر از دانشجویان به امید آن، ترم جاری را با حداقل جدیت و حداکثر سهل‌اندیشی سپری کردند.

 

 

کافی است که در موتور جستجوی گوگل گشتی مختصر بزنید تا با انواع و اقسام روش‌های تقلب در برگزاری امتحانات در دنیای مجازی آشنا شوید. گاهی این روش‌های در دسترس، نه تنها علاقه‌مندان به این عمل در دنیای حقیقی را هم به این سمت سوق می‌دهد که بسیاری از دانشجویان و دانش‌آموزانی که پیشتر کمتر مرتکب این عمل شده بودند را هم به سوی تقلب رهنمون می‌شود. روش‌هایی که در غیاب زیرساخت‌های قوی سایبری می‌تواند به راحتی از سوی دانشجویان مورد استفاده قرار گیرد.

 

موردی که رئیس دانشگاه تهران هم به آن اشاره کرد و شرایط فعلی را باعث افزایش تقلب در بین دانشجویان دانست. محمود نیلی احمدآبادی در نخستین کنگره ملی دانشگاه و کووید-۱۹، به این نکته نیز اشاره کرد که تاثیر پاندمی کرونا باعث کاهش علاقه‌مندی دانشجویان، کپی‌کاری، افزایش تقلب و روی آوردن دانشجویان جهت استفاده از خدمات شرکت‌ها برای شرکت در امتحانات شده است. هر چند علی خاکی صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم از تدابیر این وزارتخانه برای جلوگیری از تقلبات پایان ترم گفت. او یکی از این تمهیدات را این طور اعلام کرد: «ارزیابی نباید فقط منوط به امتحان باشد، باید دانشجویان در طول ترم به صورت مستمر ارزشیابی شوند تا صحت ارزشیابی افزایش ‌یابد».

 

خاکی صدیق افزود: «اعلام کرده‌ایم که دانشگاه‌ها از امکانات نرم افزاری برای بالا بردن امنیت آزمون استفاده کنند. در واقع دست خود دانشگاه‌ها است که با توجه به امکاناتی که دارد تدابیر خود را داشته باشند. ما نمی‌توانیم یک دستورالعمل واحد داشته باشیم تا همه یک مدل عمل کنند چون دانشگاه‌ها باهم متفاوت هستند». این در حالی است که طبق گفته‌های وزیر ارتباطات در ۵ ماه گذشته دانشجویان ۳.۵ تا ۴ درصد مناطق شهری و روستایی کشور امکانات مناسبی برای دسترسی به فضای مجازی نداشته‌اند و حتی در دانشگاه تهران نیز تعداد محدودی دانشجو برای شرکت در کلاس‌های آموزشی به دلیل کمبود امکانات دچار مشکل بودند.

 

 

در حالی که برخی از دانشجویان در سال‌های گذشته هم تقلب را جزئی جدایی‌ناپذیر در امتحانات پایان ترم خود می‌دانستند، اما به نظر می‌رسد امسال نه تنها جمعیت این افراد بیشتر شده که برخی حتی بنای پاسخ‌گویی به سئوالات امتحاناتشان را تنها برهمین تقلب نهاده‌اند.

 

یک دانشجو با اشاره به نحوه امتحان دادن خود در فضای مجازی می‌گوید: «حتی زمانی که مدرسه می‌رفتیم و امتحانات نیز حضوری بود همیشه شیوه‌هایی برای تقلب وجود داشت؛ حال که دانشجوییم و امتحانات مجازی شده مسأله تقلب شدت بیشتری یافته است».

 

با اعلام مجازی شدن برگزاری ترم پاییزه دانشگاه‌ها بسیاری از اساتید و دانشجویان نسبت به کیفیت واحدهای گذرانده شده از سوی دانشجویان در این ترم ابراز تردید کردند. کاهش تعامل بین دانشجو و استاد و در نتیجه کاهش انگیزه‌های آنها برای پیگیری جدی کلاس‌های درس از جمله دلایل این تردید است

 

وی می‌افزاید: «اکثر استادان ما در فضای مجازی به شیوه تشریحی امتحان می‌گیرند، اگر سؤالات مشخص باشد و مفهومی نباشد همان لحظه وارد گوگل می‌شوم و پاسخ سوال را جستجو و کپی می‌کنم و داخل باکس جواب سوال قرار می‌دهم درست است که بسیار ریسکی عمل می‌کنم اما حداقل صفر نمی‌شوم».

 

یکی از دانشجویان مقطع دکتری نیز می‌گوید: «دانشجویان مقطع دکتری، اکثرا شاغل هستند. وقتی ساعت امتحان با ساعت کاری‌مان تداخل پیدا می‌کند، مجبور می‌شویم یک نفر را پیدا کنیم تا به جایمان امتحان دهد که یا به جای این کار به او پول می‌دهیم یا یکی از دوستانمان است و مجانی برایمان این کار را می‌کند. متأسفانه یکبار من مجبور شدم که این کار را انجام دهم اما به تازگی اساتید با شیوه‌های شفاهی ـ‌تصویری کار‌ را برایمان سخت کرده‌اند».

 

یکی دیگر از دانشجویان مقطع کارشناسی، می‌گوید: «من وقتی درس نخوانده باشم و استاد قصد امتحان گرفتن داشته باشد موقع امتحان دادن هر سؤالی را که بلد نباشم اینترنتم را قطع می‌کنم، استاد هم فکر می‌کند که مشکل اینترنت دارم و سراغ نفر بعدی می‌رود».

 

یکی از دانشجویان نیز می‌گوید: «یکبار امتحان مجازی زبان داشتم و هیچی بلد نبودم، یکی از دوستانم را که مترجم زبان بود به خانه‌ دعوت کردم تا او جای من امتحان دهد؛ آن‌روز دلچسب‌ترین امتحان عمرم را دادم و به راحتی آن واحد را پاس کردم».

 

این در حالی است که در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا روش‌های فراوانی برای کاهش تقلب در آزمون ترم دانشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

در این باره غلامرضا ظریفیان، معاون وزیر علوم دولت اطلاحات گفته است: «کشورهای اروپایی و آمریکایی برای جبران ضعف‌های آموزش مجازی از بسترهای اینتراکتیو استفاده کردند تا ارتباط معلم و محصل تعاملی باشد. برای جبران ضعف کیفیت و جلوگیری از تقلب‌های احتمالی آن‌ها آزمون‌ها را به شیوه‌های مختلف از طریق فضای مجازی برگزار کردند و یک شیوه معین را دنبال نکردند و در کنار آن نیز دانش‌آموزان و دانشجویان را بیشتر به سمت انجام کارهای تحقیقاتی سوق دادند».

 

رئیس دانشگاه تهران: پاندمی کرونا باعث کاهش علاقه‌مندی دانشجویان، کپی‌کاری، افزایش تقلب و روی آوردن دانشجویان جهت استفاده از خدمات شرکت‌ها برای شرکت در امتحانات شده است

 

او می‌افزاید: «ارائه همین تحقیقات به صورت کنفرانس و به صورت تحلیل محتوا از جمله اقداماتی بود که در کشورهای دیگر مرسوم شد. آن‌ها برای کاهش میزان تقلب‌ها تلاش کردند تا پلتفرم‌های پیشرفته‌تری را به کار گیرند، اما این امر به هر حال در آموزش از راه دور اجتناب‌ناپذیر است و صرفا می‌توان میزان آن را کاهش داد. در ایران بسته به آشنایی تدریس‌کنندگان نیز تاحدودی این تقلب‌ها کاهش یافته است اما برای بهبود این وضعیت باید آزمون‌ها به چندین شکل صورت گیرد تا دانشجو به خوبی مورد آزمایش قرار گیرد».

 

 

در حالی که برخی کمبود امکانات سایبری و زیرساخت‌های مجازی را دلیل اصلی این حجم از تقلبات می‌دانند، برخی دیگر هم معتقدند، انگیزه دانشجویان به دلیل بحران‌های اقتصادی و شیوع کرونا در کشور کم شده است.

 

زهرا داودی روانشناس و مشاور در دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه گسترده شدن ویروس کرونا، حالت ناامیدی و وحشت نسبت به آینده برای افراد به وجود آورده است، می‌گوید: «اطلاع و مشاهده افرادی که فعالیتی مشابه در دانشگاه انجام می‌دهند، باعث تقویت روحیه رقابت‌پذیری در جوانان می‌شود». او ادامه می‌دهد: «همچنین حضور افراد در دانشگاه، کلاس‌ها، گروه‌ها و تشکل‌های دانشجویی منجر به فعالیت و تحرک دانشجویان و در نهایت افزایش انگیزۀ آن‌ها خواهد شد. این در حالی است که این مهم از دانشجویان در یک سال اخیر سلب شده و به همین دلیل انگیزه برای درس خواندن آنها هم کاهش یافته و در نتیجه گرایش به تقلب نیز افزایش داشته است».

 

به نظر می‌رسد شیوع ویروس کرونا، امید به آینده و تاب‌آوری دانشجویان را از بین برده است، درعین‌حال مشکلات اقتصادی و اجتماعی به دغدغه‌های آنها دامن می‌زند و امید بازگشت شرایط به حالت عادی را دشوارتر می‌کند.