مهر: سالیان متمادی است که بازار کار ایران با پدیده ای به نام مهاجرت میلیونی نیروی کار ارزان خارجی به کشور مواجه است و این موضوع در شرایطی که کشور خود دچار مسائل و مشکلات عدیده ای در بخش تامین اشتغال نیروی کار جوان و فارغ التحصیل دانشگاهی است، به یک معضل و چالش برای دولت ها تبدیل شده است.

کارشناسان بازار کار می گویند اینکه امروز صدها هزار نیروی کار افغانی در بازار کار ایران و به ویژه در کلانشهرها حضور دارند هم بد است و هم خوب. خوب از این بابت که بالاخره هر کشوری به وجود بازاری متنوع از نیروی کار داخلی و خارجی برای تبادل تجربیات، تکنولوژی، استفاده از ظرفیت های کاری دیگر کشورها و موضوعاتی از این دست نیازمند است و نمی توان گفت که کشورها حتی اگر تمایلی به حضور نیروی کار خارجی در بازار خود نداشته باشند، قطعا در این بخش موفق هستند و درهای آن کشور به روی تمامی متقاضیان کار خارجی بسته است.

اما بد از این جهت که در مورد ایران به دلیل وجود مرزهای پهناور، رفتار مناسب ایرانیان با اتباع سایر کشورها، اغماض کشور با اتباع بیگانه فاقد مجوز حضور در ایران و همچنین تمایل برخی کارفرمایان به استفاده از فرصت ارزانی نیروی کار خارجی؛ باعث شده تا آسیب هایی به بازار کار ایران وارد شود.

خوب و بد خارجی ها در بازار کار ایران

از دست رفتن فرصت اشتغال برای اتباع ایرانی، ترجیح کارفرمایان در استفاده از خارجی ها به جای نیروی کار ایرانی برای فرار از اجرای قانون به بهانه بازدهی بیشتر کارگر خارجی نسبت به ایرانی؛ مسائلی است که طی دهه های اخیر به عنوان یک معضل بازار کار کشور را آزار داده است.

این مسائل باعث شده تا صدها هزار نیروی کار خارجی که قریب به اتفاق آنها از کشور افغانستان هستند در ایران اقامت کنند و شاغل شوند؛ از آنسو بازار کار کشور نیز با 2.5 تا 5 میلیون درخواست برای کار مواجه باشد.

هرچند نمی توان انتظار داشت که با ساماندهی و یا خروج نیروی کار خارجی از بازار کار ایران، مسائل و مشکلات بیکاری جوانان تحصیل کرده حل شود، اما دستکم بخشی از فرصت های اشتغال موجود کشور در اختیار متقاضیان کار داخلی قرار خواهد گرفت که دستکم یک میلیون فرصت شغلی خواهد بود.

ایران طی دهه های اخیر با نوع خاصی از ورود و خروج نیروی کار به کشور مواجه بوده به نحوی که اکثریت قریب به اتفاق نیروهای خارج شده از کشور را متخصصان، صاحبان دانش و مهارت و سرمایه و نیروهای خلاق و مفید برای کشور تشکیل داده اند؛ در نقطه مقابل واردات نیروی کار به کشور تماما نیروی کار ساده فاقد مهارت، تجربه قابل انتقال و یا حتی سرمایه ای برای وارد کردن به اقتصاد کشور تشکیل داده است.

هرچند ایرانیانی هم که به آنسوی مرزها مهاجرت کرده اند به امید دست یافتن به زندگی بهتر، کسب درآمد، استفاده از شرایط جدید سایر کشورها و موضوعاتی از این دست از کشور خارج می شوند، اما به دلیل ویژگی های مناسب مانند داشتن سرمایه، دانش، تخصص، مهارت، تحصیلات عالیه و مواردی از این دست برای کشورهای مقصد دارای منافع مناسبی هستند.

ممنوعیت های جدید برای کارگران خارجی

با وجود اینکه آمارهای مشخصی از تعداد اتباع بیگانه شاغل در بازار کار ایران وجود ندارد، اما برآوردها بین 1.5 تا 3 میلیون نفر را نشان می دهد که عموما نیز تبعه کشور افغانستان هستند. طی ماه های گذشته معاون اول رئیس جمهور ابلاغیه ای را در زمینه ممنوعیت استفاده از نیروی کار خارجی به دستگاه ها صادر کرده بود.

در بخش صادرات نیروی کار نیز طی ماه های اخیر و با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید مباحث گوناگونی در این حوزه مطرح شده و مقامات وزارت کار از رونق دور جدید اعزام نیروی کار ایرانی به خارج کشور خبر می دهند.

علی ربیعی وزیر کار اعلام کرده قرار است تا نیمه سال آینده 100 هزار نیروی کار ایرانی به خارج کشور اعزام شوند. وی کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه، استرالیا، کانادا و اروپا را دارای ظرفیت های مناسبی برای اعزام نیروی کار ایرانی دانست و گفت: در حال حاضر در مشاغل پرستاری، صنعت ساختمان، نفت، گاز و پتروشیمی و همچنین فنی و مهندسی مزیت های خوبی برای اعزام نیروی کار داریم.

به تازگی برخی مقامات افغانی اعلام کرده اند که طی 12 سال گذشته حدود یک میلیون افغانی از ایران به کشورشان بازگردانده شده اند ولی هم اکنون نیز 720 هزار تبعه این کشور بدون ثبت های قانونی در ایران سکونت دارند.

نکته حائز اهمیت در گزارش جاوید فیصل معاون سخنگوی رئیس اجرائیه دولت افغانستان این است که عنوان شده افاغنه حاضر در ایران، تمایلی به بازگشت به کشورشان ندارند؛ از اینرو آنها در صدد مذاکره با ایران برای تمدید مجوزهای اقامت اتباع خود در ایران هستند.

همسایگانی که حاضر نیستند از ما نیرو بگیرند

طبق اظهارات مقامات وزارت کار، ایران در حال حاضر استفاده از بازارهای کار بین المللی را در دستور کار خود قرار داده و توجهات برای اعزام کارجویان تحصیل کرده ایرانی به سایر کشورها افزایش یافته است. در عین حال، مسئله ساماندهی اشتغال اتباع بیگانه در ایران نیز طی سالیان متمادی به عنوان یک چالش در بازار کار کشور باقی مانده است.

ابوالحسن فیروزآبادی قام مقام وزیر کار با اشاره به اینکه بررسی بحث حضور در بازار خارج از کشور موضوعی فرادستگاهی است گفت: اولویت اعزام نیروی کار به کشورهایی با پیوستگی سرزمینی است و در زمینه صدور خدمات فنی و مهندسی باید نقاط قوت سرمایه گذاری خود را شناسایی کنیم.

وی ادامه داد: در منطقه ای زندگی می کنیم که در آن همسایگان حاضر نیستند از نیروی کار ایرانی استفاده کنند؛ بنابر این باید این مشکل را حل کنیم. چنین مسائلی موجب شده سیاست اعزام نیروی متخصص به سایر کشورها و فعال کردن کاریابی های بین المللی را در دستور کار داشته باشیم.

فیروزآبادی با بیان اینکه نباید چشم بسته حرکت کنیم و خیالبافی کنیم گفت: در حوزه صادرات اگر با کشورهایی مانند سوریه، عربستان و قفقاز که پیوستگی سرزمینی بیشتری دارند همکاری کنیم بهتر می توانیم به موفقیت دست یابیم.