باشگاه خبرنگاران: امروزه ارتودنسی نه تنها یک درمان برای ناهنجاری‌هایی فک و صورت است، بلکه اقدامی برای زیبایی بیشتر افراد محسوب می‌شود. البته باورهای درست و غلطی در این باره وجود دارد؛ مثلا این‌که ارتودنسی مربوط به یک محدوده سنی خاص است و یا این که ارتودنسی فقط یک روش درمانی نیست.

دکتر مهرداد فتحیان، ارتودنتیست و عضو هیات علمی دانشگاه صحت و سقم این باورها را در گفت‌وگو با جام‌جم بررسی می‌کند. ارتودنسی در واقع درمان ناهنجاری‌هایی است که در رابطه با دندان‌ها و فک‌ها نسبت به قاعده جمجمه وجود دارد. درمان این ناهنجاری‌ها می‌تواند به صورت مجزا یا همزمان باشد. در درمان ارتودنسی دندان‌ها به مکان و نقطه‌ای حرکت داده می‌شود که از لحاظ زیبایی بهترین حالت ممکن را ایجاد کند.

بزرگسالان نمی‌توانند ارتودنسی انجام دهند

این که بزرگسالان نمی‌توانند ارتودنسی انجام دهند، باور نادرستی است. ارتودنسی سن خاصی ندارد. نوزادی که با کام شکری به دنیا آمده در همان ابتدا تحت درمان ارتودنسی قرار می‌گیرد. به دلیل برخی سندرم‌ها مانند سندرم کروزن نیز ارتودنسی زودتر انجام می‌شود که معمولا با جراحی همراه است. این درمان برای افراد بسیار مسن هم می‌تواند جوابگو باشد. البته ارتودنسی برای بچه‌ها در کشورهایی مثل آمریکا در سن شش سالگی انجام می‌گیرد.

این که گفته می‌شود ناهنجاری‌های دندانی بیشتر از گذشته شده است، یک باور درست است، در 300 سال اخیر صورت‌ها در مقایسه با سال‌های قبل کشیده‌تر شده که این تغییر در شکل‌ظاهری صورت می‌تواند در افزایش ناهنجاری‌ها تاثیرگذار باشد، اما حقیقت این است که در سال‌های اخیر توجه به مباحث زیباشناسی هم بیشتر شده و زیبایی ظاهری به‌عنوان مقوله مهمی مورد توجه قرار گرفته است. جایگزینی دندان از دست رفته در گذشته چندان مهم و مورد توجه نبود، اما در سال‌های اخیر از نظر فرهنگی، بستر مناسبی برای توجه به ناهنجاری‌های دندانی و به طور کلی تغییراتی که می‌تواند در شکل ظاهری افراد تاثیرگذار باشد، ایجاد شده و از این رو مراجعه مردم برای درمان بیشتر شده است. به همین علت، تصور می‌شود از نظر آماری افراد بیشتری به ناهنجاری‌های دندانی و ارتوپدیک فک مبتلا هستند، اما حقیقت این است که توجه به مقوله زیبایی موجب افزایش آماری مراجعه افراد به ارتودنتیست‌ها شده است.

ارتودنسی، درمان همه ناهنجاری‌های دندانی است

برخی انحرافات و ناهنجاری‌ها در فک یا دندان می‌تواند به کمک ارتودنسی درمان شود. برخی ناهنجاری‌های فک بالا و پایین نیز بهتر است در سن خاصی نسبت به وضع رشدی بیمار درمان شود. به طور مثال برای درمان ناهنجاری‌های فک نسبت به جمجمه بهتر است در سنین رشد ارتودنسی انجام شود و ناهنجاری رفع شود تا در سال‌های بعد نیاز به جراحی به حداقل برسد، اما برخی از ناهنجاری‌ها از کنترل خارج است.

برخی از ناهنجاری‌ها ممکن است آنقدر شدید باشد که درمان ارتودنسی به تنهایی نمی‌تواند آن را درمان کند. بنابراین ارتودنسی در هر سنی امکان‌پذیر است به این شرط که وضع استخوانی و دندان‌ها و نسوج اطراف دندان‌های بیمار از سلامت لازم برخوردار باشد و این اجازه را به پزشک بدهد. حتی بیمارانی هستند که درمان‌های ارتودنسی ناحیه‌ای دارند و متخصص ارتودنسی در همکاری با دیگر متخصصان برخی درمان‌ها را برای فرد انجام می‌دهد.

ارتودنسی فقط باعث زیبا شدن دندان‌ها می‌شود

این باور نادرستی است! ارتودنسی ناحیه پایینی صورت را به طور کامل تحت تاثیر قرار می‌دهد و نه تنها لبخند، بلکه فرم لب و ارتفاع بینی تا چانه را اصلاح می‌کند. به عبارت دیگر با ارتودنسی می‌توان چهره بیمار را بهتر کرد. می‌توان صورت خیلی گرد را کمی کشیده‌تر نشان داد و به عکس لب برجسته را کمی به سمت داخل یا لب‌های نازک را کمی به سمت بیرون متمایل کرد. در مواردی که ارتودنسی به تنهایی نتواند به نتیجه دلخواه برسد می‌توان از درمان‌های جراحی نیز برای زیبایی بیشتر فک و دندان استفاده کرد، اما در بسیاری موارد می‌توان قسمت تحتانی صورت بیمار را بدون جراحی تغییر داد. زمانی که ما وضع مطلوبی برای صورت بیمار در نظر بگیریم دندان‌ها و فک‌ها باید در موقعیتی باشد که نهایت زیبایی را فراهم کند و ارتودنسی می‌تواند این کار را انجام دهد.

روش‌های جدید ارتودنسی تبلیغاتی و بی‌معناست

البته روش‌های جدیدی به این درمان اضافه شده است و تبلیغات درست و البته غیرواقعی هم در این زمینه وجود دارد. یکی از اینها ارتودنسی نامرئی است که از ده تا 12 سال پیش در دسترس مردم قرار گرفته است. ارتودنسی نامرئی در واقع به طلق‌های شیشه‌ای گفته می‌شود که با توجه به ناهنجاری‌های دندانی تعداد آنها متفاوت است. این طلق‌ها تا چند سال پیش تنها برای برخی درمان‌های ویژه قابل استفاده بود، اما بسیاری از این مشکلات مرتفع شده است. البته هنوز هم درمان همه ناهنجاری‌ها با این وسیله مقدور نیست.

این طلق‌های بیرنگ روی دندان‌ها قرار می‌گیرند و به زحمت می‌توان آنها را دید. بیمار هم هر دو هفته این طلق‌ها را تعویض می‌کند و ارتودنتیست طلق جدیدی را که با توجه به وضع دندان‌های بیمار به شرکت سازنده سفارش داده وارد دهان بیمار می‌کند. بنابراین حتی در صورت تغییر رنگ این طلق‌ها هم با توجه به این‌که زود تعویض می‌شوند، به چشم نمی‌آیند.

 این درمان فوق‌العاده راحت است و در طول درمان، کمتر کسی متوجه می‌شود که چیزی روی دندان‌های بیمار قرار دارد. البته همان‌طور که گفتم این طلق‌ها محدودیت‌هایی دارد و تنها 15 تا 20 درصد افرادی که نیاز به ارتودنسی دارند می‌توانند از اینها استفاده کنند. ضمن این‌که این درمان بسیار گران است. البته نوع دیگری از درمان ارتودنسی هم هست که در طول درمان مشخص نیست که سیم‌ها در سمت داخلی دندان‌های بیمار قرار دارند.

در این روش سیم‌ها از داخل روی دندان‌ها نصب می‌شود. این درمان هم کاملا موثر است هرچند زمانگیرتر و گران‌تر از درمان‌های معمولی است، اما بسیار مطلوب است و از آنجا که نوع برکت‌ها با برکت‌های معمولی فرق دارد، زبان را اذیت نمی‌کند و به نسوج اطراف دندان هم صدمه نمی‌زند و تنها باید بهداشت دهان و دندان بخوبی رعایت شود. البته در این روش هم باید به گونه خاصی دندان‌ها را مسواک زد و بهداشت را بخوبی رعایت کرد. ضمن این‌که نوع برکت‌ها در این روش گردتر و مسطح تر است تا به زبان آسیب نزند و نتایج مطلوبی هم دارد. به همین دلیل بیشتر از ارتودنسی معمولی مورد توجه بیماران قرار می‌گیرد.

دندان‌ها بعد از ارتودنسی هم تغییرشکل می‌دهند

این موضوع تا حد زیادی به روش ارتودنسی بستگی دارد. اگر روش انتخاب شده برای درمان بیمار از ابتدا بر مبنای ثبات باشد، نتیجه ثابت‌تری به همراه خواهد داشت. البته بیمار نیز باید برای افزایش موفقیت درمان مواردی را مورد توجه قرار دهد. در اینجا سهم پزشک 80 درصد و سهم بیمار 20 درصد است و همکاری آنها با هم احتمال موفقیت در درمان را افزایش می‌دهد. اما امروزه بندرت پس از درمان بازگشت مجدد ناهنجاری را در بیمار مشاهده می‌کنیم.

پلاک ثابت بهتر از متحرک است

در گذشته در بسیاری از موارد از پلاک‌های متحرک استفاده می‌شد، اما اکنون این روش بندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد و تقریبا کنار گذاشته شده است. پلاک‌های متحرک نمی‌تواند دندان‌ها را در یک فضای سه‌بعدی جابه‌جا کند اما در درمان ثابت، امکان جابه‌جایی دندان‌ها در یک فضای سه بعدی وجود دارد. در روش درمانی متحرک موفقیت تا حد زیادی به همکاری بیمار بستگی دارد. البته به این معنی نیست که پلاک‌های متحرک در آینده کنار گذاشته می‌شود، بلکه به مرور استفاده از آنها کمتر خواهد شد.

 در عین حال برخلاف آنچه تصور می‌شود، روش درمانی ثابت کمتر به دندان‌ها صدمه می‌زند؛ چراکه دندان‌ها در جهت کنترل شده حرکت می‌کنند. اگر از پلاک متحرک استفاده شود، ریشه دندان در جهت نامناسبی حرکت می‌کند که ممکن است به تحلیل ریشه منتهی شود، اما به طور کلی عوارض جانبی ناشی از درمان تا حد زیا دی به بهداشت فردی بیمار بستگی دارد.

ارتودنسی معایبی هم دارد

ارتودنسی یک درمان است و قرار نیست چیزی را خراب کند. اگر این درمان درست انجام شود و هم پزشک و هم بیمار کار خود را درست انجام دهند مشکلات و عوارض بعدی برای فرد ایجاد نخواهد شد. رعایت بهداشت در ارتودنسی حرف اول را می‌زند. بیمار باید تمام دستورات پزشک را بدرستی اجرا کند و نحوه درست مسواک زدن و نخ کشیدن دندان‌ها را رعایت کند. بی‌شک، گذاشتن برکت‌ها و سیم‌ها در دهان، گیر غذایی را بیشتر می‌کند و اگر بیمار در رعایت بهداشت کوتاهی کند دندان‌ها پوسیده می‌شوند.

درمانگر هم در درمان ارتودنسی هم باید اصول را رعایت کند در غیر این صورت ممکن است ریشه دندان‌ها کوتاه شود. زمانی که جهت و فرم نیروهای وارده به دندان درست باشد و دندان به جای درست هدایت شود نه تنها نسوج دندان خراب نمی‌شود، بلکه بیماری‌های نسوج دهان هم رفع می‌شود و دندان‌ها سالم می‌مانند. معمولا کسانی که مشکلات فکی و دندانی دارند مشکلات لثه‌ای هم خواهند داشت.

 درمان ارتودنسی برای رفع این مشکلات هم بسیار کمک کننده است. دندانی که کج‌شده به لثه و نسوج اطراف خود صدمه می‌زند، اما زمانی که این دندان با ارتودنسی صاف ‌شود، نیروی وارده به فک و جویدن نیز بهتر می‌شود. به این ترتیب نسوج اطراف دندان سالم‌تر می‌ماند.